گاه‎نگاری آثار روایی صادق هدایت بر پایه‎ی «تاریخ تحولات بشر»

Abstract

علاقة صادق هدایت به درنگ در تاریخ و فرهنگ بشری در بسیاری از گفته‌ها و نوشته‌های او بازتاب یافته است. از همین رو در بیشتر آثارش به‌گونه‌ای آشکار یا پنهان، می‌توان سایه‌ای از تاریخ زندگانی انسان را یافت. هدایت دست‌کم به دو دلیل به زمان‎بندی و توجه به ادوار تاریخی در داستان‎هایش گرایش دارد: نخست به دلیل میل شخصی‎اش به مطالعات باستان‎گرایانه، و دوم، تحت تأثیر شرایط زمانی که بازار رمان‎های تاریخی‎ را در ایران گرم کرده بود. در مقالة پیش رو نشانه‌های تاریخی در یک اثر بررسی نشده، بلکه برای نخستین بار، نشانه‌های یک مسیر ممتد از مراحل گوناگون حیات بشری در شانزده اثر هدایت بازشناسی شده است. بر پایة این واکاوی، «افسانة آفرینش»، «پدران آدم»، «نمک ترکی»، «تاریک‎خانه»، «بوف ‎کور»، «آفرینگان»، «آتش‎پرست»، «تخت ابونصر»، «پروین دختر ساسانی»، «آخرین لبخند»، «مازیار»، «سایة مغول»، «توپ‎مرواری»، «حاجی آقا»، «فردا» و «س. گ. ل. ل» بررسی شده که هر یک به بخشی از مراحل پیش‌گفته اشاره دارند؛ و در مجموع خط ممتدی را از ابتدای تاریخ بشر تا انتهای آن ترسیم می‌کنند. اگر چنین انگاره‌ای پذیرفته شود، بر پایة آن می‌‎توان از نظمی تسلسل‌یافته در آثار داستانی صادق هدایت سخن گفت که رویکردی تاریخ‎مدار را دنبال می‎کند.

Keywords

• باستان‎گرایی
• داستان
• صادق هدایت
• ادبیات داستانی
• فرهنگ‎شناسی