Anny Brzezińskiej gry ze stereotypami. Konstrukcja postaci wiedźmy i przetworzenia motywów baśniowych w cyklu o Babuni Jagódce

Abstract

Autorka artykułu analizuje stworzony przez Annę Brzezińską cykl opowiadań fantasy o Babuni Jagódce, zestawiając konstrukcję tytułowej postaci ze stereotypem ludowej czarownicy, a zawarte we wymienionych utworach motywy baśniowe porównując do ich wersji zakorzenionych w tradycji, opartych głównie na przekazach zebranych przez braci Grimmów. Analiza ta unaocznia, że Babunia Jagódka tylko pozornie stanowi realizację stereotypowego wizerunku wiedźmy, tak naprawdę zaś jest dowodem gry z nim i postmodernistycznej autoświadomości samej bohaterki. Jej prześmiewczy stosunek wobec tradycji, związanej z wyobrażeniem czarownicy, ale także z treścią wątków baśniowych, wywołuje efekt humorystyczny, co zwraca także uwagę na odnoszenie się przez Brzezińską do kanonu fantasy komicznej, zwłaszcza do „Świata Dysku” Terry’ego Pratchetta i do postaci Babci Weatherwax. Wieloznaczność Jagódki sugeruje zaś, by łączyć ją z wizerunkami nie wiedźm Grimmowskich, ale wschodniosłowiańskich Bab Jag, występujących np. w baśniach zebranych przez Aleksandra Afanasjewa. Z kolei sposób przetwarzania motywów baśniowych świadczy, że analizowane opowiadania wykazują cechy renarracji: osadzają znane elementy w nowej konwencji, wprowadzają składniki fabularne nieistniejące w wariancie pierwotnym, poddają baśniowe postacie psychologizacji, zamieniają ich role, zawierają fragmenty autotematyczne oraz „prawdziwe”, „nieprzekłamane” wersje dziejów postaci czerpanych z folkloru.

Keywords

• wiedźma
• czarownica
• baba jaga
• literatura fantasy
• twórczość anny brzezińskiej
• stereotyp
• baśń
• renarracja