پیکره (Jul 2024)
مطالعۀ تصویرسازی‌های محسن تاجبخش در کتب چاپ‌سنگی قاجار و پهلوی
Abstract
مقدمه: به جز تعدادی محدود از تصویرگران کتب چاپ سنگی، مابقی برای مخاطب علاقه‌مند به این حوزه ناشناخته مانده‌اند براساس پژوهش‌های «اولریش مارزلف»، در حوزۀ صنعت چاپ سنگی ایران عهد قاجار،۴۶ هنرمند تصویرگر کتاب، شناسایی شده‌اند که ۱۹ نفر آن‌ها در فهرست سرشناس‌ترین‌ها قرار دارند. «محسن تاجبخش» نیز به‌عنوان یکی از این هنرمندان سرشناس، اما کمتر شناخته شده این عرصه است که «محسن تاجبخش» نیز به‌عنوان یکی از این هنرمندان سرشناس، اما کمتر شناخته شده این عرصه است که سهم قابل توجهی در بازتاب فرهنگ عامۀ مردم ایران داشته و آثار ایشان معرف کیفیات فنی و بصری تکثیر تصاویر چاپ سنگی در زمانۀ خود بوده است. هدف این پژوهش معرفی و آشنایی بیشتر با محسن تاجبخش هنرمند پرکار و فعال اواخر قاجار و اوایل پهلوی است. با توجه به‌هدف ذکر‌شده، پژوهش حاضر درپی پاسخ به این پرسش‌هاست؛ محسن تاجبخش که بوده، چه کتبی و با چه مضامینی را مصور کرده و تصویرسازی‌های وی واجد چه کیفیات سبکی و شکلی بوده است؟روش پژوهش: پژوهش حاضر به‌شیوۀ توصیفی- تحلیلی و جمع‌آوری داده‌ها با دسترسی و مطالعۀ مستقیم نسخ و نیز استفاده از منابع و اسناد مکتوب کتابخانه‌ای انجام گرفته است.یافته‌ها: محسن تاجبخش، تصویرگر پرکار ساکن تهران در اواخر قاجار و واوایل رضاشاه پهلوی اول بود که کتب بسیاری با مضامین مذهبی، عامیانه- عاشقانه و مکتب‌خانه‌ای را مصور کرد. تاجبخش، علی‌رغم گرایش به صورت‌پردازی واقع‌نما در دورۀ‌های مذکور و دسترسی به نگاره‌هایی از این دست، به تصویرگری سنتی ایرانی پرداخته و سادگی در بیان، ایجاد تصاویری تخت بدون حجم‌پردازی و عمق‌نمایی را برگزیده است.نتیجه‌گیری: مشخصاتی ازجمله اندام‌های کوتاه و درشت هیکل انسان‌ها، صورت‌های گرد با چشمان بادامی و بی‌حالت، لب هایی متبسم، اسب‌هایی بلند‌قامت با پاهایی کشیده ویژگی‌های بارز تصویرگری محسن تاجبخش هستند که تشخیص آثار وی را از دیگران ممکن میسازد. او در تصویرگری، سیاق هنرمندان پیش از خود را در پیش گرفته است. همچنین از مقایسۀ نگاره‌های وی با سایرین می‌توان سادگی بیشتر و جزییات کمتر را در تکنیک تصویرسازی ایشان دریافت کرد.
Keywords
