Hadith (Dec 2021)
Müslim’in Kitâbu’t-Temyîz'i Işığında Erken Dönem Münekkidlerinde Metin Tenkidi
Abstract
Bu makalede Müslim’in (öl. 261/875) hadis tenkidini uygulamalı olarak gösterdiği, didaktik bir gayeyle telif etmiş olduğu Kitâbu’t-Temyîz isimli ilel eserinde başvurduğu ve erken dönem hadisçilerin ortak metodu olarak nitelediği metin tenkidi metodu incelenmiştir. Ayrıca bu eserdeki izah ve uygulamalar ışığında mütekaddim münekkidlerin hadis tenkid metodu ele alınmıştır. Kitâbu’t-Temyîz’de Müslim’in hadis metinlerini, neredeyse tüm metin tenkidi esaslarına dikkat ederek değerlendirdiği görülmektedir. İncelenen yirmi beş hadisin yirmi ikisinde metin tenkidi uygulanması oldukça dikkat çekicidir. Hadis metnindeki hatanın kaynağını muâraza yöntemiyle araştıran Müslim, Şu’be, İbn Şihab gibi isimlerin hadis rivayetlerindeki hatalarını tespit etmiş, böylece senedin sıhhatinin metnin sıhhatini garantilemediğini göstermiştir. Günümüzde metin tenkidiyle alakalı çalışmalarda dikkate alınmadığı görülen Müslim’in bu değerli eserinde, Sahîh-i Buhârî gibi hadis kaynaklarında bulunan hadis rivayetlerine metin tenkidi uygulandığı tespit edilmiştir. Müslim, eserinde takip ettiği yöntemin Şu’be, Abdurrahman b. Mehdî gibi hadisçilerin ortak yöntemi olduğunu haber verir. İllet, nekâret, teferrüd ve muhalefet gibi usul kavramlarını açıkça metin tenkidi kapsamında kullanan Müslim’in eseri, ilel ve rical kaynaklarında geçen muhtasar tabirlerin arkasında yatan metin tenkidine ışık tutması yönüyle ayrıca fevkalade önem arz etmektedir. Makalede muaraza-metin tenkidi ilişkisine ve Müslim’in vasfettiği metodun Buhârî, İbn Hibbân gibi erken dönem ve Zehebî, İbn Kesîr ve İbn Hacer gibi geç dönem hadisçiler üzerindeki izdüşümüne de değinilmiştir.
