زبان و ادب فارسی (Sep 2020)
مطالعۀ کهن‌الگویی‌ِ «باب برزویه طبیب»، بر اساس پیرنگ روایت‌ها، طبق نظریۀ یونگ
Abstract
نقد اسطوره‌ای-کهن‌الگویی از رویکردهای نقادانۀ مدرنی است که در قرن بیستم با نظریات یونگ تحول یافت. یکی از روش‌هایی که منتقدان یونگی در تحلیل متون ادبیِ روایی به‌کار می‌برند بررسی این موضوع است که پیرنگ داستان‌ها شامل چه رخدادهای کهن‌الگویی هستند. در این پژوهش ضمن تحلیل شخصیت منحصربه‌فرد برزویۀ طبیب، سعی شده است تحوّل روحی او به‌عنوان قهرمانِ روایت، با رویکرد نقد کهن‌الگویی و با روشی نو، طی دو پیرنگ مورد بررسی قرارگیرد. بدین شرح که زندگی برزویه (قهرمان)، طبق پیرنگ «پاگشایی»، در مرحلۀ اول و دوم زندگی، با ماجراها و چالش‌های روحی (بحران میان‌سالی) همراه است. او در مرحلۀ کشمکش روانی، در انتخاب راه درست زندگی، به تحقیق در ارباب دین پرداخته و با کناره‌گیری از علم طب (نقاب) و خودداری از رذایل اخلاقی (سایه)، اعمال صالح و رعایت تقوی را سرلوحۀ خود قرارمی‌دهد و طبق پیرنگ «سیروسلوک»، با دعوت انوشیروان (پیک) به سفر مخاطره‌آمیز هند (ناخودآگاه) می‌رود و طی آن بر دشواری‌ها فائق می‌آید. او در سرزمین خاص، به جستجوی کتب (رشد و تمامیّت) می‌پردازد و با کمک (یاور)، و راهنمایی دوستی معتمد (پیر فرزانه)، به گنجینۀ کتب هندی دست می‌یابد. با ترس و دلهره‌ای کشنده (مرگ و تولدی دوباره) از آن‌ها نسخه‌برداری نموده و برای مردمان سرزمین خویش به ارمغان می‌آورد. در بازگشت به ایران، چرخۀ سفر از «من» به «خویشتن» را تکمیل نموده، تحول و مناعت طبع خود را با امتناع از قبول پاداش از خزانۀ پادشاه؛ اثبات می‌کند و نشان می‌دهد که رشد روانی او تکمیل شده و به درجۀ بلند کمال و تعالی رسیده است.
Keywords
