تحقیقات تاریخ اجتماعی (Dec 2018)
دگرگونی موقعیّت نخبگان فرهنگی و اجتماعی دورۀ تیموریِ هرات در روزگار صفوی
Abstract
برآمدن سلسلۀ صفویه، در زمینههای گوناگون تغییرات و تحوّلات گستردهای پدید آورد؛ بهویژه آن که دامنۀ تأثیر و بازخورد این تحوّلات و تغییرات به بیرون از قلمرو صفویه نیز کشیده شد. این امر، در ایجاد یا تقویّت و تشدید تحوّلات و رویدادهای دیگری اثر گذاشت. در این میان، خراسان و بهویژه مرکز آن، شهر هرات، در شرایط خاصی قرار گرفت. این امر را بهویژه آشکارا میتوان در زندگی، عملکرد و واکنش دهها نخبه فرهنگی و اجتماعیای دید که همه پرورشیافتگان فضا و جوّ اجتماعی و فرهنگی دورۀ تیموری و البته پایتخت آن، هرات بودند. در جستار حاضر براساس روش توصیفیـ تحلیلی به این پرسش پرداخته میشودکه تغییرات عمده اجتماعی و فرهنگی ایجادشده در خراسانِ تحت حاکمیتِ صفویان چه بوده است؟ وضع اجتماعی و فرهنگی حاکم بر قلمرو حکومتهای نزدیک به خراسان مانند ازبکان، بابریان، ارغونیان، جامان سند و دیگر ایالات صفوی چگونه بوده است؟ و سرانجام آن که مجموعۀ این عوامل چه تأثیری بر زندگی، عملکرد و واکنش نخبگان دوره تیموریِ هرات داشته است؟ یافتهها موید آن است، نخبگان یادشده در روزگار صفوی، محیط اجتماعی خود را بسیار متفاوت با دورۀ قبل دیدند تا آنجا که تحت تأثیر مسائلی چون ثبات و آرامش؛ حمایت علمی و فرهنگی؛ جذب در ساختار اداری، یکی از دو راه باقی ماندن در هرات یا مهاجرت را برگزیدند. این گزینش میتوانست با مقایسه و سنجش دافعهها و جاذبههای مبدأ و مقصدهای گوناگون صورت پذیرد؛ چرا که وضع جغرافیاییِ خاصِّ آن روزِ خراسان به شبهجزیرهای میمانست که به قلمرو بابریان، ارغونیان، جامان سند، ازبکان و دیگر ایالتهای صفوی محدود میشد.
Keywords
