معماری اقلیم گرم و خشک (Aug 2020)
تبیین عوامل مؤثر بر ابهام در تاریخ گذاری بناهای مذهبی دوره ایلخانی
Abstract
یکی از ارکان اصلی شناخت هویت هر بنا، دستیابی به تاریخ بناست. تاریخ یک بنا به معنای شناخت بنا در بستر تاریخی آن است، بهگونهای که بتواند در ارتباط با زمینۀ شکلگیریاش به طور کامل فهم شود. مرور آنچه در ارتباط با نحوۀ شناخت مبدأ تاریخی بناهای مذهبی ایران به ویژه در دورۀ مغول (سدۀ هفتم و هشتم هجری قمری) نگاشته شده است نشان میدهد، محققین و بهویژه شرقشناسانی که در باب معماری این دوره پژوهش و اظهارنظر کردهاند، بهرغم تلاشهای ارزندهشان، به دلیل نداشتن آشنایی عمیق با بستر جغرافیایی ـ طبیعی ایران از یک سو، و رخدادهای سیاسی ـ مذهبی از سوی دیگر و همچنین در دسترس نبودن بسیاری از متون و منابعی که امروزه میتواند در اختیار محققان قرار گیرد، نتایج مطالعاتشان با خطاهایی همراه بوده است. به همین دلیل، موارد مبهم زیادی در پژوهشهای انجام شده بر ابنیه این دوره دیده میشود که گاه نتایج مطالعات قبلی را زیر سوال برده است.بههمینمنظور مقاله حاضر در پی شناخت دلایل ایجاد ابهام در تاریخگذاری بناهای این دوره است. اینکه چه بر بناهای این دوره گذشته است و چه تاثیری برآنها داشته است که تا بدین حد محققان را با خطا مواجه ساخته، موضوع پژوهش است و در این راستا مصادیق متعددی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. پژوهش مورد نظر پژوهشی کیفی است؛ که در برخورد با دادههای پژوهش از شیوه توصیفی و تحلیلی بهره میبرد. برایناساس نگارندگان، نخست به بررسی و مطالعه کالبد بناهای منتسب به دورۀ ایلخانی پرداخته و سپس با مراجعه به متون و منابع تاریخی تلاش کردهاند به شناخت دقیقتری از دلایل ایجاد ابهام در کار پژوهشگران پیشین برسند. از این رو به منظور پرهیزدادن دیگر پژوهندگان تاریخ معماری، بر آن بوده است تا با دستهبندی عمدۀ خطاهای صورت گرفته به الگویی برای تاریخگذاری دست یابد. نتایج پژوهش نشان میدهد عمده خطاهای صورت گرفته تحت تأثیر تغییرات ابنیه این دوران، چه در سازماندهی فضایی بنا، چه در الحاق تزئینات در ادوار بعدی و چه در استفاده از کتیبههای مختلف به کار رفته در اینگونه بنا بوده است، که عمدتاً میتوان گفت با انگیزههای سیاسی ـ مذهبی انجام میپذیرفته است.
Keywords
