پژوهش‌های حفاظت آب و خاک (Jun 2023)
بررسی کارایی انواع تیمارهای حفاظتی در کنترل هدررفت عناصر غذایی خاک ترانشه‌های جاده‌های جنگلی
Abstract
بررسی کارایی انواع تیمارهای حفاظتی در کنترل هدررفت عناصر غذایی خاک ترانشه‌های جاده‌های جنگلیچکیدهسابقه و هدف: در جنگل‌های کوهستانی شمال ایران، بدون یاری به طبیعت و دخالت متخصصین امکان تثبیت زودهنگام لکه-های رانشی که غالباً درآنجا هدر رفت خاک غنی جنگل در اثر آب‌شویی به‌وقوع می‌پیوندد، وجود ندارد. لذا در این شرایط اجرای به‌موقع فنون حفاظت خاک و شناسایی کارایی آنها به‌ویژه در محل ترانشه‌های پرشیب جاده‌های جنگلی ضرورت پیدا می‌کند. مواد و روش‌ها: در طول شبکه جاده‌های جنگلی طرح شصت‌کلاته استان گلستان، موقعیت مکانی ترانشه‌های خاکی رانشی اعم از خاکبرداری و خاکریزی با شیب 60-45 درجه به‌کمک GPS ثبت شد. سپس عملیات هیدرومالچینگ با خاک‌پوش مایع، نصب بالشتک، تثبیت سلولی، تثبیت با زمین‌پارچه، چپر مرده، چپر زنده با 4 تکرار در پلات‌هایی به ابعاد 30 مترمربع روی ترانشه‌ها انجام پذیرفت. 4 تکرار نیز به عنوان شاهد بدون هر گونه تیمار مورد بررسی قرار گرفت. نمونه‌برداری از طریق تله-گذاری در جوی کناری و در ابتدا (تله مهار) و انتهای ترانشه‌های تیمار شده و شاهد اجرا گردید. در پایان یک دوره 6 ماهه (پاییز و زمستان) پنج نمونه از رسوبات انباشته شده در تله‌ها جهت اندازه‌گیری مقدار عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم و ماده آلی جمع‌آوری شد. مقدار پتاسیم قابل جذب با روش استات آمونیوم و کلراید، مقدار فسفر قابل جذب با روش اسپکتروفتومتر، درصد ازت کل با روش کجلدال و درصد ماده آلی به روش نیتراسیون تعیین شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که مقدار هدررفت مواد مغذی خاک به‌ویژه مواد آلی و ازت از سطح ترانشه خاکبرداری بیشتر از ترانشه خاکریزی بود. در حالی‌که در تیمار تثبیت سلولی هیچ تفاوت معنی‌داری بین مقدار هدررفت عناصر غذایی از سطح ترانشه‌های خاکبرداری و خاکریزی وجود نداشت. بیشترین مقدار هدررفت عناصر غذایی خاک در تیمار شاهد ملاحظه گردید. در مجموع تیمار تثبیت سلولی (7/83 درصد) و چپر زنده (2/75 درصد) کارآمدترین تیمارها و تیمار خاک‌پوش مایع (3/45 درصد) و تثبیت بالشتکی (2/53 درصد) ناکارآمدترین تیمارها برای کنترل هدررفت عناصر غذایی خاک از ترانشه‌های جاده‌های جنگلی بودند. نتیجه‌گیری: روش‌های تثبیت خاک می‌توانند باعث نگهداشت عناصر غذایی خاک، آماده‌سازی بستر مناسب برای رویش مجدد گیاهان بومی، حفظ میکروارگانیسم‌های خاک و افزایش مقاومت ساختمان جاده با حداقل هزینه‌ها شوند. توانایی شیوه‌های حفاظت خاک در جلوگیری از رواناب، رسوبات و تلفات مواد مغذی متفاوت است و این مورد تا حدود زیادی به شرایط اقلیمی منطقه وابسته است. در پژوهش حاضر مشخص شد که روش‌های تثبیت سلولی و چپرزنده را می‌توان برای تثبیت ترانشه‌های خاکی جاده‌های جنگلی پیشنهاد نمود.
Keywords
