Filozofia klasyczna jako podstawa nowatorskich programów wychowania w wybranych pismach Eleonory Ziemięckiej

Abstract

Tematyka artykułu dotyczy filozoficznych poszukiwań Eleonory z Gagatkiewiczów Ziemięckiej (1815‒1869), która pod wpływem filozofii klasycznej proponowała niezwykle nowatorskie w swojej epoce programy wychowania, zwłaszcza odnośnie do wychowania kobiet. Polska myślicielka pozostawała w młodości pod wpływem teorii oświeceniowych, przyjmując fundamentalną dla tamtej epoki kategorię postępu. Następnie fascynowała się idealizmem niemieckim, aby potem odrzucić jego główne założenia oraz wnioski na rzecz filozofii katolickiej pozostającej w ścisłym związku z tomizmem. Ziemięcka podkreślała konieczność podejmowania prób jak najlepszego zrozumienia chrześcijańskiego nauczania. To rozumienie miało się następnie stać podstawą tworzenia nowych programów wychowawczych, zwłaszcza dotyczących wychowania kobiet. Żyjąc i tworząc w klimacie romantyzmu, Ziemięcka krytykowała romantyczną „egzaltację uczuć”, uzasadniając konieczność równomiernej dbałości o kształcenie rożnych obszarów ludzkiego ducha. Rozumiała przez to intelekt, wolę oraz emocje. Dopiero zachowana między nimi równowaga pozwalała, jej zdaniem, osiągnąć nadrzędny cel wychowania, jakim jest harmonijna, dojrzała osobowość. Ziemięcka, traktowana już w wieku XIX jako pisarka konserwatywna, nie odrzucała bynajmniej pojęcia dobrze rozumianego postępu. Pojmowany właściwie nie tylko nie pozostaje w sprzeczności z ideami traktowanymi niekiedy jako konserwatywne, lecz dopiero w nich znajduje odpowiednie uzasadnienie. Classical Philosophy as a Basis for Innovative Educational Programmes in Selected Writings of Eleonora Ziemięcka The subject of this article concerns the philosophical explorations of Eleonora Ziemięcka (1815‒1869), nee Gagatkiewicz Ziemięcka, who, influenced by classical philosophy, proposed programmes of education that were extremely innovative for her era, especially with regard to the education of women. In her youth, the Polish thinker was influenced by Enlightenment theories, adopting the category of progress, which was fundamental to that era. She then became fascinated by German idealism, only to later reject its main assumptions and conclusions in favour of Catholic philosophy, which remained closely linked to Thomism. Ziemięcka emphasised the need to try to understand Christian teaching as best as possible. This understanding was then to become the basis for the creation of new educational programmes, especially concerning the education of women. Living and creating in the climate of Romanticism, Ziemięcka criticised the Romantic ‘exaltation of feelings’, justifying the need for equal attention to the education of different areas of the human spirit. By this she meant the intellect, the will and the emotions. Only a balance between them allowed, in her opinion, to achieve the primary goal of education, which is a harmonious, mature personality. Ziemięcka, regarded as a conservative writer already in the 19th century, by no means rejected the notion of well-understood progress. Properly understood, it not only does not contradict ideas sometimes treated as conservative, but only finds adequate justification in them.