تجربۀ همکاری بین مدرسه‌ای: تدوین یک نظریۀ داده بنیاد به شیوۀ تحلیل موقعیت

Abstract

هدف: یکی از چشمگیرترین تحولات در رهبری مدرسه، شیوه‌هایی است که در آن مدارس یاد گرفته‌اند به دلایل متعدد در زمینه‌های مختلف با هم همکاری کنند از این رو، هدف پژوهش حاضر بازنمایی تجارب اعضای جامعۀ مدارس از موقعیت‌ها و فرایندهای ابتکاری و کشف نشدۀ «همکاری بین مدرسه‌ای» است که در رهبری مدارس و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مفید بوده‌اند. مواد و روش‌ها: این پژوهش با رویکردی کیفی و راهبرد نظریۀ داده‌بنیاد با «الگوی تحلیل موقعیت کلارک» انجام شد. میدان پژوهش آموزش‌و‌پرورش استان کردستان و مشارکت‌کنندگان بالقوۀ پژوهش اعضای جامعۀ مدارس (مدیران، معاونان، معلمان، والدین و ...) بودند که در موقعیت‌های همکاری و مشارکت بین مدرسه‌ای تجربۀ حضورداشته‌اند. ازاین‌رو، 33 نفر به شکل هدفمند و ملاکی به مشارکت فعال در پژوهش دعوت شدند. داده‌ها با استفاده از یک پروتکل مصاحبۀ نیمه ساختاریافته جمع‌آوری شد. به‌منظور تحلیل متن گفتارهای مصاحبه، کدگذاری سه مرحله‌ای (باز، محوری و گزینشی) استفاده شد. هم‌چنین با تحلیل گونه‌های مختلف همکاری بین مدرسه‌ای و با بررسی مؤلفه‌های انسانی و غیرانسانی، عاملین فردی و جمعی، ساخت‌های گفتمانی و مؤلفه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، فضایی و زمانی، موقعیت به تصویر کشیده شدند. در نهایت نقشه‌های موقعیت، عرصه‌ها و جهان‌های اجتماعی و وضعیت به‌عنوان مراحل سطح تحلیل موقعیت ترسیم و تحلیل گردیدند. برای افزایش روایی و پایایی پژوهش از راهکارهایی مانند مشارکت طولانی و فعال محقق در میدان پژوهش، استفاده از ضبط صوت و یادداشت‌برداری برای ثبت داده‌ها، جستجوی شواهد ناهمخوان و اخذ بازخورد از مشارکت‌کنندگان پس از کدگذاری داده‌ها استفاده شد. بحث و نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش نشان داد که منطق شکل‌گیری ساختارهای متنوع همکاری بین ‌مدرسه‌ای در اغلب موارد بهبود وضعیت دانش‌آموزان، رفع بی‌عدالتی آموزشی، هم‌افزایی، اشتراک منابع و تخصص و ارتقای تمام شاخص‌های آموزشی و پرورشی در مدارس بود. اعضای جامعۀ مدارس به‌ویژه مدیران در موقعیت‌های همکاری بین مدرسه‌ای نقش مؤثری داشتند. یافته‌های پژوهش گویای این مطلب بود که اگر اعضای جامعۀ مدارس، انگیزۀ کافی برای همکاری بین مدرسه‌ای داشته باشند، با داشتن هدف، علائق و منافع مشترک و با تفویض اختیار در مدارس، می‌توانند با تبادل تجربیات و مبادلۀ تجهیزات آموزشی با سایر مدارس به پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان و توسعۀ حرفه‌ای معلمان خود کمک کنند. یافته‌ها اشارات کاربردی برای اعضای جامعۀ مدرسه داشت: نخست اینکه، همکاری بین مدرسه‌ای تا هنگامی که اعضای جامعه مدرسه فهم درستی از نحوۀ یادگیری دانش‌آموزان نداشته باشند، نمی‌تواند اثربخش باشد. دوّم، چنین می‌نماید همکاری‌های فرا مدرسه‌ای گرایش به خودگردانی مدارس را تقویت می‌کند. یکی از اقدامات مهم مدیر در همکاری مدارس توانمندسازی اعضای جامعۀ مدرسه و آماده‌کردن آنان برای پذیرش مسئولیت‌های مدیریتی است. سوّم، یافته‌های پژوهش حاضر بر اهمیت فرهنگ کار تیمی و گروهی صحه می‌گذارد. از بهترین راه‌های ایجاد انگیزه برای همکاری، تهیه طرح پاداش گروهی و تکرار تمرینات تیم‌سازی است.

Keywords

• همکاری بین مدرسه‌ای
• نظریۀ داده‌بنیاد
• الگوی تحلیل موقعیت
• مشارکت
• مدیریت آموزشی