تحلیل تطبیقی الگوهای فضایی و ویژگی‌های شناختی بازار ایرانی با استفاده از تئوری‌های" چیدمان فضا" و "گشتالت" (مطالعه موردی: مجموعه بازار قزوین)

Abstract

رفتار فضایی انسان­­ها در محیط­های گوناگون­ از یک­­ سو متأثر از ویژگی­های عینی محیط و از سوی دیگر تحت تأثیر شرایط ذهنیِ آنها قرار دارد. بنابراین نحوه ادراک آنها از یک فضا، تا حد زیادی به ویژگی­های عینی محیط و شرایط ذهنی آنها در شناخت عناصر محیط بستگی دارد. از آنجا که چگونگی انطباق ویژگی­های عینی محیط با شیوه­های ادراک ذهن افراد، یکی از مهمترین چالش­های مطرح در حوزه طراحی محیط است، پژوهش حاضر این موضوع را در بستر یک فضای عمومی شهری نسبتاً پیچیده با عنوان بازار بررسی نموده و با ارزیابی کیفیت ادراکی محیط با استفاده از تئوری روان­شناسی گشتالت و نیز تحلیل نظام پیکره­بندی فضایی بازار با استفاده از روش چیدمان فضا، به تحلیل جنبه شناختی و ادراکی در ارتباط با فضای بازار پرداخته است. پس از معرفی شاخص­های مورد نظر در هر دو تئوری، فرایند تحلیل آغاز گردید. در بخش تحلیل چیدمانی، نقشه بازار در محیط نرم­افزار فراخوانی شد و با استفاده از خروجیِ شاخص­هایی چون مخروط دید، عمق و یکپارچگی فضایی و قابلیت دسترسی و کیفیت فضایی بازار تحلیل شد. از بُعد شناختی نیز به منظور استخراج شاخص­های گشتالتی، از روش ترسیم نقشه­های شناختی استفاده شد. بنابراین از جامعه آماری مد­نظر تحقیق خواسته شد از یک ورودی مشخص وارد بازار شده و پس از طی مسیر 30 دقیقه­ای در بازار، تصاویر ذهنی خود از ساختار فضایی بازار را در قالب یک کروکی ترسیم نمایند. پس از گردآوری اطلاعات از هر دو روش، یافته­های به دست آمده مورد تحلیل و تطبیق قرار گرفت. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که فاکتورهای متعدد عینی و ذهنی در کنار هم و گاه با اولویت­بندی­هایی نسبت به یکدیگر، در تشخیص راه­یابی صحیح فضا مؤثر هستند. همچنین نتایج حاصل از تحلیل­های چیدمانی یک محیط در بعضی موارد همسو با نتایج تحلیل شناختی آن محیط و در بعضی موارد نیز در تناقض با آن قرار دارد که این موضوع تا حد زیادی متأثر از ویژگی­های فضایی محیط مورد نظر و عناصر به کار رفته در آن است.

Keywords

• ویژگی های شناختی فضا
• تئوری چیدمان فضا
• تئوری ادراکی گشتالت
• بازار قزوین