بررسی نقش عامل‌های مؤثر در طغیان رود تلار مازندران در رخداد اسفند 1397 با استفاده از مدل HEC-RAS

Abstract

مقدمه و هدف رخداد بارش ­های شدید که در مدت زمان کوتاه حجم زیادی از نزولات جوی را به‌همراه دارد، غالباً باعث بروز مشکلات پرشماری برای جوامع انسانی، گیاهی و جانوری می­ شود. سیل ویرانگر 27 اسفند 1397 در شهرستان سیمرغ، خسارت‌های مالی زیادی را به‌همراه داشت. شبیه ­سازی­های آب‌شناسی جریان سیل در رود تلار از بالادست شهر کیاکلا تا بعد از شهر، این امکان را فراهم کرد تا عامل‌های بروز آب­گرفتگی شهر کیاکلا در اسفند 1397 شناسایی شود تا بتوان از تکرار چنین پیشامدی جلوگیری کرد. هدف این پژوهش شبیه ­سازی آب­ نمود رخداد سیل27 اسفند 1397 رود تلار در محدوده شهر کیاکلا با مدل رایانه ­ایHEC – RAS و تعیین نقش عامل‌های مؤثر در بروز سیلاب در منطقة مطالعه‌شده و پیشنهاد راهکارهای اجرایی برای جلوگیری از بروز آب گرفتگی زمین­ های مجاور رود تلار در محدوده شهر کیاکلای استان مازندران بود. مواد و روش‌ها در این پژوهش، منطقة مطالعه‌شده بازة­ 10 کیلومتری از رود تلار در محدوده شهرستان سیمرغ در استان مازندران بود. در این بازه سه پل نجارکلا، ملاکلا و برج خیل بودند که تمام مشخصات هندسی آنها به همراه مختصات جغرافیایی، داده‌های مربوط به بلندی و فاصله‌های نقاط در 26 مقطع عرضی متوالی با استفاده از دوربین نقشه‌برداری تئودولیت و جی پی اس چند­بسامد، برداشت شد. آب­ نمود سیل 27 اسفند 1397 با استفاده از مدل HEC-RAS شبیه‌سازی شد. برای به‌دست آوردن دورة بازگشت سیلاب 27 اسفند 1397، تحلیل فراوانی داده‌های تاریخی 65 ساله بدة رود تلار در ایستگاه کیاکلا با نرم افزار ایزیفیت انجام شد. بستر رود بر اساس سیلاب با دورة بازگشت 25 ساله و حریم کمی رود در بازة مطالعه‌شده، با روش DLSRS که در دستورالعمل تعیین حریم کمی رود­ها آورده‌شده است، تعیین ­شد. نتایج و بحث تحلیل توزیع فراوانی داده‌های تاریخی بدة ایستگاه آب‌سنجی کیاکلا رود تلار با نرم افزار ایزیفیت نشان داد که دورة بازگشت اوج سیلاب لحظه ­ای 27 اسفند 1397 برابر 24 سال بود. شبیه­ سازی آب­ نمود سیلاب 27 اسفند 1397 روی بازة مطالعه‌شده رود تلار نشان داد که تمام مقاطع رود و هر سه پل برای عبور جریان ظرفیت کافی داشتند و به بستر رود در مسیر مطالعه‌شده آسیبی وارد نشد اما، به بخش بزرگی از نوار حریم 20 متری دو طرف رود با کاشت درختان مثمر آسیب وارد شد که البته هیچ تاثیری بر بروز آب گرفتگی های ناشی از سیلاب 27 اسفند سال 1397 در شهرستان سیمرغ نداشت. نتیجه­ گیری و پیشنهادها آب­ گرفتگی شهر کیاکلا و روستاهای پیرامون به‌دلیل نامناسب بودن ابعاد هندسی پل نبود، بلکه به‌دلیل گرفتگی دهانة پل با تنه و سرشاخه ­های درختان حمل‌شده از بالادست آبخیز به محل پل بود که این یافته نیز همانند شمار قابل توجهی از بلاهای طبیعی تأییدکنندة بی‌توجهی و اهمیت ندادن به عملیات آبخیزداری در آبخیزهای منابع‌طبیعی بالادست است. جلوگیری از تغییر کاربری زمین‌های جنگلی و مرتعی در آبخیزهای کوهستانی و ساخت سازه‌های تقاطعی جمع‌آوری‌کنندة اجسام شناور و غوطه‌ور در آب در آبخیزهای بالادست اقدام‌هایی هستند که احتمال تکرار چنین پیامدهایی را به حداقل ممکن می‌رسانند.

Keywords

• آب گرفتگی
• بدة سیلاب
• شبیه‌سازی سیلاب
• hec-ras