توزیع شکل‌های شیمیایی روی، مس و نیکل در ارتباط با ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی در برخی از خاک‌های آهکی استان کهگیلویه و بویراحمد

Abstract

سابقه و هدف: روی، مس و نیکل در تغذیه گیاه جزء عناصر کممصرف و در شیمی زیستمحیطی به عنوان عناصر کمیاب تقسیم بندی می‌شوند. این عناصر در تغذیه گیاهان و موجودات عالی نقش دارند ولی در غلظت‌های زیاد سبب سمیت می شوند. مسیر اصلی ورود این عناصر به زنجیره غذایی مسیر خاک-گیاه است. عناصر کمیاب در شکل‌های مختلف با حلالیت متفاوت در خاک حضور دارند. تعیین شکل‌های این عناصر می تواند اطلاعات دقیق‌تری از وضعیت این عناصر و احتمال کمبود یا سمیت آنها را در طولانی مدت و در صورت تغییر شرایط محیطی نشان دهد. عصاره‌گیری جزء به جزء راهکاری برای تعیین شکل‌های مختلف عناصر است. مطالعه حاضر به منظور بررسی وضعیت قابلیت جذب و توزیع شکل‌های مختلف مس، روی و نیکل در تعدادی نمونه خاک‌ آهکی اطراف یاسوج و بررسی ارتباط شکل‌های این عناصر با ویژگی‌های فیزیکوشیمیایی خاک انجام شد.مواد و روش‌ها: این مطالعه بر 13 نمونه خاک آهکی اطراف یاسوج انجام شد. نمونه‌ها از مناطق بکر و کشاورزی بدون پیشینه دریافت کودهای عناصر کم مصرف انتخاب شدند و آلودگی عناصر کم مصرف نداشتند. شکل‌های مختلف روی، مس و نیکل به طور متوالی با F1) آب مقطر (شکل محلول)، F2) استات آمونیوم یک مولار خنثی (شکل تبادلی)، F3) استات آمونیوم یک مولار با پ‌هاش 5 (شکل کربناتی)؛ F4) 04/0 مولار هیدروکسیلآمین هیدروکلراید در 25 درصد حجمی اسید استیک با پ‌هاش 3 (شکل متصل به اکسیدهای آهن و منگنز)؛ F5) پراکسید هیدروژن30 % (پ‌هاش 2) بهمراه 5 میلی لیتر استات آمونیوم 3/0 مولار در 20 درصد حجمی اسید نیتریک (شکل متصل به ماده آلی)؛ و F6) اسید نیتریک 7 مولار (شکل باقیمانده) در دو تکرار عصاره گیری و با دستگاه جذب اتمی اندازه گیری شدند. یافته‌ها: روی، مس و نیکل قابل عصاره گیری با آب؛ و مس و نیکل قابل استخراج با استات آمونیوم نرمال خنثی در نمونه خاکهای مورد مطالعه قابل اندازه‌گیری نبود. روی قابل استخراج با استات آمونیوم نرمال خنثی تنها در 5 نمونه خاک قابل تشخیص بود. فراوانی شکل‌های شیمیایی روی، مس و نیکل به ترتیب زیر بود: NH4OAc pH 7- Zn< NH4OAc pH 5 Zn< H2O2 Zn< NH2OH.HCl- Zn نتیجه‌گیری: مطالعه‌ی حاضر نشان داد که مقدار روی، مس و نیکل در خاکهای مورد مطالعه بصورت کلی کمتر از 100 میلی گرم در کیلوگرم خاک است و بخش عمده این عناصر در شکل باقیمانده یا پایدار وجود دارد در حالیکه مجموع مقدار شکل‌های قابل دسترس این عناصر بصورت کلی کمتر از ده درصد مجموع شکلها بود. افزایش مقدار کربنات کلسیم خاک با کاهش مقدار کل این عناصر همراه بود. همبستگی شکل باقیمانده عناصر مورد مطالعه با کربنات کلسیم معادل خاک‌ می‌تواند نشان دهد که کربنات کلسیم نقش یک ماده خنثی و فاقد عناصر فلزی را در خاک ایفا می‌کند. از آنجا که مقدار کربنات کلسیم معادل با درجه هوادیدگی خاک‌ها ارتباط مستقیم دارد، این رابطه نشان می‌دهد که در خاک‌هایی که در مراحل اولیه هوادیدگی هستند کربنات کلسیم معادل می‌تواند نقش رقیق کننده عناصر فلزی را در خاک ایفا کند.

Keywords

• عناصر کمیاب
• کربنات کلسیم معادل
• غلظت زمینه