تحقیقات علوم قرآن و حدیث (Nov 2023)
ارزیابی نظریه‌های احباط و تکفیر با سنجه احادیث اهل بیت علیهم السلام
Abstract
«احباط و تکفیر» آموزه‌ای قرآنی است که اندیشمندان مسلمان در فهم حقیقت آن اختلاف کرده‌اند. از این اختلافات، سه نظریه‌ی عمده متولد شده، که صاحبان آنها همگی، فهم خود را مستند به قرآن می‌کنند: نظریه «تحابط کلی»؛ نظریه «نفی کلی تحابط» (نظریه موافات)؛ نظریه «احباط جزئی». پژوهش‌های مختلفی در اثبات یا ردّ هر یک از این نظریه‌ها صورت گرفته، اما آنچه در این میان کمتر مورد توجه قرار داشته، ارزیابی نظریه‌های مذکور با سنجه احادیث است. پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که: «احادیث اهل‌بیت(ع) در باب احباط وتکفیر همسو با کدام‌یک از نظریه‌های موجود است؟». محدوده پژوهش، احادیث منقول از اهل‌بیت(ع) است و منابع احادیث نیز اعم از جوامع حدیثی و تفاسیر روایی است. نتیجه‌ی جست‌وجوی گسترده‌ای که در جوامع حدیثی و تفاسیر روایی صورت گرفت، این است که احادیث احباط و تکفیر بر سه دسته‌اند: احادیث تأییدی یا استشهادی؛ احادیث تبیینی و احادیث تطبیقی. از هیچ‌یک از این سه دسته نمی‌توان به صراحت و به دلالت مطابقی، مطلبی در باره حقیقت احباط و تکفیر و تأیید یا ردّ نظریه‌های موجود پیدا کرد، اما-با تبیینی که در متن مقاله آمده- می‌توان چنین استنباط کرد که نظریه سوم (احباط جزئی)، با مدلول التزامی احادیث احباط و تکفیر همراهی بیشتری دارد
Keywords
