پژوهش‌های حفاظت آب و خاک (Apr 2019)
نقد ررویکرد حاکم بر طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی و پیشنهاد راهکار جایگزین جهت پیاده‌سازی در محدوده‌ی مطالعاتی رفسنجان
Abstract
چکیدهسابقه و هدف: روند روزافزون بهره‌برداری ناپایدار از منابع آب زیرزمینی یکی از مشکلات و چالش‌های اصلی ساختار حکمرانی آب کشور می‌باشد. در شرایطی که منابع بین‌المللی، حکمرانی مشارکتی و ابعاد آن را با رویکرد نهادی راهکار خروج از تراژدی منابع مشترک می‌دانند، ولی کماکان رویکردهای دستوری و رویکردهایی که مبتنی برفرض اطلاعات کامل و رفتار خردمندانه جمعی است در قبال مشکلات مرتبط با منابع آب زیرزمینی کشور اتخاذ می‌گردد. هدف این مطالعه نقد این رویکرد و ارائه‌ی رویکرد جایگزین می‌باشد.رویکردی که بدنبال استخراج ناهماهنگی‌های ساختار حکمرانی کشور در سطوح فردی، محلی و کلان می‌باشد. مواد و روش‌ها: در این تحقیق با تمرکز بر مشکلات منابع آب زیرزمینی محدوده‌ی مطالعاتی رفسنجان، مبانی رویکرد نهادی ارائه شده، با پیاده‌سازی آن در محدوده مطالعاتی رفسنجان، تجویزات نهادی استخراج گردید. سه سطح تحلیل در این مطالعه مدنظر قرار گرفت. در سطح فردی از روش تحقیق کیفی و تئوری رفتار برنامه‌ریزی شده استفاده گردید، در سطح محلی از روش تحقیق کمی جهت اثربخشی اکولوژیکی و از روش تحقیق کیفی جهت بررسی سطح پذیرش سازمانی استفاده شد و در سطح کلان نیز با بهره گیری از روش تحقیق کیفی و تحلیل محتوا اسناد مکتوب، آسیب شناسی طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی صورت پذیرفت.نتایج: نتایج حاکی از کاهش سطح درآمد سرانه در نتیجه‌ی اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی در محدوده‌ی مطالعاتی بوده است. لذا تا زمانی که برنامه‌ریزی‌هایی برای جایگزینی معیشت بهره‌برداران پیش‌بینی نشود نمی‌توان انتظار داشت اهداف طرح مزبور در عرصه عمل به قاعده جاری تبدیل گردد و این نگرانی وجود دارد که مقاومت‌ها و پس‌زدگی اجتماعی پیش روی این قبیل طرح‌ها باعث شکست آن خواهد شد. دلیل این مدعا نیز سطح پایین پذیرش اجتماعی در قبال خشکی باغ‌ها می‌باشد.نتیجه‌گیری: در حال حاضر سطح زیر کشت 80000 هکتار بوده که با مقدار تعادلی 40000 هکتار اختلاف بسیاری دارد. خشک‌کردن بیش از نیمی از باغ‌ها در محدوده مطالعاتی هم‌راستا با از دست رفتن سرمایه و اشتغال بخش زیادی از سیستم اجتماعی محدوده مطالعاتی می‌باشد و درنتیجه در صورتی می‌توان به پذیرش اجتماعی طرح احیاء و تعادل بخشی امیدوار بود که راهکاری جهت جایگزینی فعالیت اقتصادی با نیاز آبی پایین و متناسب با شرایط منابع آب منطقه پیشنهاد شده و پس از آن پیاده‌سازی گزینه‌های ارائه شده صورت پذیرد. حذف ناهماهنگی بین سطوح فردی و محلی یکی از اولویت‌های اصلی در راستای احیاء و تعادل بخشی منابع زیرزمینی محدوده مطالعاتی به شمار می‌رود کم کردن ناهماهنگی‌های درون سطحی و بین سطحی باعث افزایش هماهنگی و درنتیجه افزایش سطح مشارکت در پیاده‌سازی اقدامات مرتبط با حفاظت از منابع آب زیرزمینی خواهد شد.
Keywords
