Zülkarneyn ve Boynuzlu İskender (İskender-nâmelerin Kökenine Dair)

Abstract

İskender-namelerin Türk ve İran anlatı geleneği içinde önemli bir yeri vardır. Bu yazıda, söz konusu anlatı türünün başkahramanı İskender ile tarihsel bir karakter olan Büyük İskender arasındaki ilişki incelenecektir. Öte yandan Kuran’daki Zülkarneyn’in de İskender yahut Oğuz Kağan ile ilişkisi üzerinde durulacaktır. İki boynuzlu veya iki zamanlı anlamına gelen Zülkarneyn ile tanrısallık yahut krallık simgesi olan boynuzlu taç motifine de değinilecektir. Ortaçağ İslam müfessirlerinin Zülkarneyn’i İskender’le ilişkilendirmelerinin tarihsel alt yapısı belli değilse de Türk sahasındaki nispeten geç bir dönem eseri olan Uygur bölgesi yazılı Oğuz kağan destan yazması Oğuz Kağan’ı iki boynuzlu öküz resmiyle tasvir etmiştir. İki boynuz ile tanrısallık yahut krallık arasındaki ilişki henüz tam olarak çözülmüş değildir. Ancak söz konusu bu dinsel simgenin doğudan batıya yayıldığı görülmektedir. Özellikle Ön Asya’da yaygın bir motif olan boynuzun söz konusu bölgenin batısına doğru gittikçe etkisini kaybetmesi dikkat çekicidir. Kanımızca eski Türk anlatılarının “Öd Tengri”si yahut Oğuz’u, Hint edebi sahasında “Kala Yama”, İran sahasında “Yezdan/Zurvan” ve Kuran’da ise Zülkarneyn ile temsil edildiği anlaşılmaktadır.

Keywords

• İskender-name
• Türk
• İran
• Zülkarneyn
• Oğuz Kağan