Kocatepe İslami İlimler Dergisi (Dec 2023)
Ailede Değerlerin İnşasına Psikolojik ve Pedagojik Yaklaşım: Sevgi, Saygı, Sabır, Hoşgörü Değerleri Örneği
Abstract
İnsana neyin iyi, doğru, güzel, faydalı olduğu konusunda bir ölçüt sağlayan değerler insan davranışlarının referans kaynaklarıdır. Aile ise değerler açısından hem bizatihi kendisi değer hem de değerlerin kazanılacağı, hayata geçirileceği ve yaşatılacağı yerdir. Değerlerin aktarılması konusunda toplumun bütün fertlerinin sorumluluğu olsa da asıl sorumluluk aileye aittir. Sorumluluklarının bilincinde olan ailelerin değerleri koruma, kazandırma ve yaşatma konusundaki hassasiyetleri; birey, toplum, insanlık için kıymetli olan davranış kalıplarının uygulama yoluyla gelecek nesillere aktarımını sağlamaktadır. Böylece hem kültürün manevi öğelerinin yaşatılması hem de bir değer olarak ailenin temellerinin güçlendirilmesi mümkün olmaktadır. Araştırmanın konusu ailede değerlerin inşasının psikolojik ve pedagojik perspektiften incelenmesi olarak belirlenmiştir. Araştırmanın amacı hem erdemli bireyler yetiştirmeyi mümkün kılan hem de aileyi ayakta tutan değerlerin ailede kazanılması ve yaşatılmasını psikolojik ve pedagojik bakış açısıyla ele almak; sevgi, saygı, sabır, hoşgörü değerlerini bu bağlamda incelemektir. Araştırmada yöntem olarak doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Modern çağın aile kurumunu tehdit eden yapısı karşısında ailenin korunmasına yardımcı olacak faktörlerin başında değerler gelmektedir. Karakter güçleri ve erdemlerle ilişkisi nedeniyle değer kazandırmak aynı zamanda psikososyal uyuma ve güçlü kişiliğe sahip bireyler yetiştirmenin yollarından biridir. Değerlerin ailede yaşatılması bir taraftan değerlerine bağlı nesiller yetiştirme hedefine hizmet ederken diğer taraftan vazgeçilmez bir değer olan ailenin korunmasına yardımcı olacağından araştırma konusu önem taşımaktadır. Değerlerin inşasında çocukluk dönemi kritik öneme sahiptir. Çocukluğun ilk dönemlerinde öğrenme yöntemi taklit olduğu için değerler öncelikle aile bireylerini taklit yoluyla öğrenilebilir. Sonrasında aile bireylerinin davranışlarında örtük biçimde bulunan değerler, model alma yoluyla kazanılabilir. Çocuklar değerleri kazanırken taklit ve model almanın bir türü olan özdeşimi de tercih edebilirler. Ebeveyninin veya diğer aile bireylerinin davranışlarını seçip kendi davranış şemalarına yerleştiren çocuk, onlarla özdeşleşmiş olur. Ancak bu metotlardan hangisinin kullanılacağı, çocuğun yaşı ve gelişim düzeyiyle ilişkilidir. Değerlerin eğitimi ve öğretimi, değerlerin pratiğinden ayrı düşünülemez. Ailede değerlerin eğitim yoluyla kazandırılması, değerlerin tutum haline gelmesi için gerekli olan bilişsel alt yapıyı oluşturacağından önemlidir. Ancak çocuklar ailelerinin basit bir kopyası olmadıklarından değerlerin kazanılması ve yaşatılmasında aile içi etkileşim sürecinde etkilenen taraf olabilecekleri gibi sadece pasif bir alıcı olmayıp etkileyen taraf da olabilirler. Araştırma aile kurumunu koruyan, onun devamını sağlayan, ideal aile modeline kaynaklık edebilecek ve aile içi ilişkiler açısından önem taşıyan “saygı”, “sevgi”, “sabır”, “hoşgörü” değerleri ile sınırlandırılmıştır. Bu değerlerin başında gelen sevgi aile için temel değer olup hem diğer değerlerden beslenen hem de onları besleyen bir özellik taşır. Ancak ailede kazandırılan sevgi değerinin “duyarlı sevgi” ve “koşulsuz sevgi” olması önemlidir. Aile gibi yakın ilişkilerin olduğu topluluklar için sevgi kadar önemi tartışılmaz bir değer de saygıdır. Saygı değeri ailede kazandırılırken “kendine saygı” ve koşulsuz itaat anlamına gelmeyen “koşulsuz saygı” üzerinde durulması gereken konulardandır. Sabır değeri de ailenin sağlıklı bir şekilde devamını sağlayacak, onu koruyacak ve güçlendirecek değerlerden biridir. Bu değer kazandırılırken ebeveynlerin ve aile büyüklerinin model olmaları önemli olmakla birlikte sabırla karıştırılan bazı tutumlardan sabrı ayırmak için sabır eğitimi vermek, bazı sabır pratikleri ile bu tutumu geliştirmek yararlı olabilir. Aile için önemli bir değer de hoşgörüdür. Hoşgörü değerinin kazandırılmasında ebeveynlerin ve aile büyüklerinin hoşgörülü olmaları önemlidir. Aile bireylerinin farklılıkları kabul edip ayrıştırma ve ötekileştirme yerine hoşgörülü davranmayı tercih etmeleri, aileden tüm topluma yayılan bir barış ikliminin oluşmasını sağlayabilir.
Keywords
