گونه‌شناسی اعراض فقیهان از اخبار با تکیه بر جنبۀ کاسریت

Abstract

یکی از روش‌های اعتبار‌زدایی از حدیث نزد بسیاری از دانشوران شیعی، روی‌گردانی فقیهان متقدم از اخبار صحیح و عمل‌نکردن بدان‌هاست. مبنای‌این روش، بر بهره‌گرفتن از شهرت عملی در روند مواجهه با احادیث است. ‌این اعراض، از طریق یافتن فتوای فقها با مراجعه به نگاشته‌های فقهی و حدیثی تا عصر سلّار دیلمی یا اشارۀ فقیهان پسین به وجود عمل مشهور برخلاف حدیث موردنظر احراز می‌شود. جستار حاضر در پی یافتن گونه‌های کاستی در اخبار است که دست‌مایۀ اعراض فقیهان واقع شده است. بنابر یافته‌های پژوهش، این کاستی‌ها در سه عرصۀ محتوا، جهت صدور و منبع نقل روایت قابل ارزیابی هستند. در حوزۀ محتوا، مواردی چون مخالفت حدیث با مقاصد شریعت، مبانی مذهب، سیرۀ متشرعه و رویّۀ محتاطانۀ فقها و نیز فهم ویژۀ متقدمان از روایت و وجود شذوذ قابل یادکرد است. کشف دو عامل تقیّه و حکمت سؤال راوی نیز در حوزۀ جهت صدور قابل توجه‌اند. کاستی‌های منبع نقل حدیث نیز عبارت‌اند از: عدم‌یادکرد در اصول چهارصدگانۀ شیعی، درج در کتب مشکوک، یادکرد در باب نوادر و سازگاری با نگاشته‌های عامه.

Keywords

• نقد حدیث
• شهرت عملی
• فقیهان متقدم
• اعراض مشهور
• کاسریّت
• اعتبار‌زدایی