Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Geçen Temel Duygu Fiillerinin Derleme Sözlüğü’ndeki Durumu Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

Söz varlığımız içinde önemli bir yere sahip olan fiillerden bir kısmını duygu fiilleri oluşturmaktadır. Zihinsel süreçte meydana gelen duyguların dildeki karşılığı olarak da tanımlanan bu fiiller psikoloji, dil bilim ve kültürel açıdan önemli bir kesişim noktasında yer alırlar. Bu bağlamda temel duygu fiilleri ait olduğu toplumun düşünce yapısı ve buna bağlı olarak da duygu dünyaları hakkında bazı ipuçları verebilir. Çalışmamızda psikolojide üzerinde fikir birliği sağlanmış temel duygu fillerinin varlığı Dîvânu Lugâti’t-Türk’te araştırıldı. Tespit edilen 73 fiilin Derleme Sözlüğü’nde ses ve anlam açısından nasıl değişime uğradığı ortaya konuldu. Bu fiillerden bir kısmının ses değişimine rağmen anlamını ve günümüz ağızlarında hâla varlığını koruduğu, bir kısmının tamamen kullanımdan kalktığı; bazılarının ise ses ve şekil değişimi yanında anlam değişimine de uğradığı tespit edildi. Çalışmamızda, kültürel bir varlık olan dilin duygular bağlamında geçmişle tamamen bağını koparmadığı, bir yönüyle ağızlarda varlığını sürdürdüğü belirlendi. Bu durum Türk kültür ve karakterinin tarihin akışı içerisinde bir bütünlük içerisinde olduğuna dair önemli ipuçları verebilir.

Keywords

• dîvânu lugâti
• compilation dictionary
• emotional verbs
• dîvânu lugâti’t türk
• derleme sözlüğü
• duygu fiilleri