بررسی عوامل مؤثر بر تاب آوری (اقتصادی- محیط زیستی) خانوارهای روستایی منطقه سیستان در برابر خشکسالی و عدم آورد رودخانه هیرمند

Abstract

یکی از رویکردها برای فائق آمدن بر پدیده خشکسالی، رویکرد تاب­ آوری است که نیازمند شناخت جامع و اصولی عوامل مؤثر بر آن در نظام بهره­ برداری کشاورزی است. این پژوهش با هدف تعیین تاب ­آوری خانوارهای روستایی سیستان به دلیل شرایط خشکسالی و نیز عدم آورد رودخانه هیرمند در این منطقه انجام شد. داده­ ها و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسش­نامه و مراجعه مستقیم به سازمان­ های ذی­ ربط گردآوری و با کمی­ سازی متغیر تاب­ آوری، تأثیر متغیرهای دموگرافیکی، اقتصادی و محیط زیستی بر این متغیر با استفاده از مدل لاجیت ترتیبی ارزیابی شد. نتایج نشان داد تاب ­آوری کشاورزان در برابر خشکسالی پایین بوده و متغیرهایی چون توانمندی و تعلق مکانی و عوامل جمعیتی و اقتصادی بر تاب ­آوری کل اثر مثبت و معنی‌دار و متغیرهایی چون تحصیلات کشاورزان اثر منفی و معنی‌دار بر احتمال قرار گرفتن خانوار در سطوح بالاتر از میزان تاب ­آوری داشته است. در بین این متغیرها، شاخص‌های مربوط به درآمد (از سطح کم به زیاد)، سرمایه جانبی و تعلق مکانی به ترتیب به مقدار 27/42، 14/19 و 13/95 درصد بیشترین اثر را بر تاب­ آوری کل داشته‌اند. همچنین در بین این متغیرها، شاخص‌های مربوط به درآمد (از سطح کم به زیاد)، سرمایه جانبی، تعلق مکانی و توانمندی به ترتیب به مقدار 24، 13/44، 15/46و 8/75 درصد بیشترین اثر را بر تاب­آوری اقتصادی و سرمایه جانبی، تعلق مکانی، درآمد (از سطح کم به زیاد) و توانمندی به ترتیب به مقدار 14/19، 12/84، 11/15 و 10/18 درصد، بیشترین اثر را بر تاب­آوری محیط زیستی داشته‌اند.

Keywords

• تاب آوری
• خشکسالی
• تحلیل عاملی
• لاجیت ترتیبی
• منطقه سیستان