ارزیابی اثر احداث دو نوع آبرو عرضی روباز بر میزان رسوب‌دهی و هدررفت مصالح رویه جاده‌های جنگلی در طرح جنگلداری دکتر بهرام‌نیا

Abstract

سابقه و هدف: شرایط اقلیمی حاکم بر جنگل‌های هیرکانی و همچنین لحاظ نکردن اعتبارات مورد نیاز به واسطه توقف بهره‌برداری از جنگل باعث گردیده تا عملیات حفاظت و نگهداری جاده‌های جنگلی تقریباً متوقف و در نتیجه شاهد زوال مصالح روسازی و زیرسازی جاده‌های جنگلی به‌ویژه در دامنه‌های پرشیب باشیم. در این شرایط رویه متراکم جاده‌های جنگلی در هنگام بارندگی‌های شدید سبب تولید رواناب و شستشوی مصالح سست و ریزدانه شده که به شکل گیری رسوب می‌انجامد.مواد و روش‌ها: در این پژوهش اثر سه تیمار شامل نوع آبروهای عرضی روباز، فاصله نصب آبروهای عرضی و مقدار بارندگی بر مقدار هدررفت مصالح رویه قطعات پرشیب جاده‌های جنگلی (9-6 درصد) مورد بررسی قرار گرفت و در پایان نیز کارایی اقتصادی آبروهای عرضی ارزیابی شد. آبروهای عرضی روباز شامل آبروهای جوی و پشته‌ و آبروهای لاستیکی با سه تکرار تا عمق بستر جاده و با زاویه 40 درجه نسبت به آکس راه و در فواصل 30 و 60 متری از رأس قوس‌های قائم (محل ظهور رواناب) قطعاتی از شبکه جاده‌های طرح جنگلداری دکتر بهرام‌نیا نصب و اجرا گردید. در کنار این قطعات، قطعات 60 متری از جاده بدون نصب آبروهای عرضی روباز تحت عنوان شاهد مشخص شدند. مقدار رسوب خروجی از آبروها پس از وقوع 3 رویداد بارندگی طبیعی با مقدار بارندگی 27، 33 و 70 میلیمتر در تله‌های نمونه‌برداری اندازه‌گیری شد. سپس نسبت به محاسبه مقدار هدررفت مصالح اقدام گردید.یافته‌ها: نتایج نشان داد که نوع آبروهای عرضی روباز، فاصله نصب و همچنین اثرات متقابل بین آنها تأثیر معنی‌داری بر مقدار هدررفت خاک یا مصالح رویه جاده‌های جنگلی نداشت. بیشترین میزان هدررفت مصالح رویه مربوط به تیمار شاهد و همچنین رویداد سوم بارندگی بود. افزایش فاصله نصب آبروها هیچ تأثیر معنی‌داری بر مقدار هدررفت مصالح نداشت اما به‌طور کل، مقدار هدررفت مصالح با افزایش فاصله نصب آبروها، کمی افزایش یافت. میانگین هدررفت مصالح در فواصل نصب 30 متر و 60 متر برای تیمار آبرو جوی و پشته به ترتیب 5/183 و 9/184 گرم در مترمربع و برای تیمار آبرو لاستیکی به ترتیب 8/171 و 3/188 گرم در مترمربع بود. ارزیابی هزینه‌های ساخت، نصب و اجرای تیمارها نشان داد که آبرو جوی و پشته کارکرد اقتصادی مطلوب‌تری نسبت به آبرو لاستیکی دارد.نتیجه‌گیری: با توجه به عملکرد مشابه دو آبرو روباز و همچنین مقرون به‌صرفه بودن آبروهای جوی و پشته‌ لازم است این نوع آبرو جهت مدیریت رواناب و رسوب جاده‌های با شیب 9-6 درصد منطقه مورد مطالعه به دستگاه‌های اجرایی معرفی شود. همچنین در هر دو فاصله 30 و 60 متر، جریان سطحی قبل از آنکه سبب آبشویی و کانالیزه کردن رویه جاده شود در زمان مناسب به خارج عرض عبور هدایت شد. لذا می‌توان با بیشتر کردن فواصل نصب آبروها، تغییر احتمالی رفتار رواناب و رسوب را بررسی نمود.

Keywords

• آبرو جوی و پشته
• آبرو لاستیکی
• مقدار بارندگی
• هدررفت خاک
• تله‌های نمونه‌برداری