هنر و تمدن شرق (Mar 2017)
مقوله‌بندی مؤلفه‌های سازمان‌دهنده به ته‌رنگ مساجد سنتی مراکش
Abstract
مروری بر تجارب طراحی و ساخت مساجد در پهنه کشورهای اسلامی نشان می‌دهد که حتی در عناصر تقریباً مشترک مانند حیاط‌های مرکزی، تفاوت‌های جدی و بنیادین وجود دارد. شاید مرور تصاویر بتواند تمایز و تشابه آرایه‌ها را بازنمایی کند، اما آنچه باعث تفاوت در گونه‌های معماری می‌شود، ته‌رنگی است که به تمام این تمایزات ظاهری صورت بخشیده‌است. مساجد مراکش برای مخاطب ایرانی از آن نظر قابل توجه به نظر می‌رسد که بدون نشانه‌هایی چون گلدسته‌های جفت و ایوان‌های عمیق، تنها با شبستانی در کنار یک مناره مکعبی‌شکل، توانسته‌اند الگویی پایدار و پذیرفته شده در تجربه خلق فضاهای عبادی اسلامی به شمار آید. از این نظر توجه به تمایزات ته‌رنگ این مساجد می‌تواند وضعیت‌هایی را تبیین کند که بستر بروز و یا گاهی تحت تأثیر این عناصر ظاهری متمایز خلق شده‌است. از این رو در این مقاله تنها به بررسی مؤلفه‌هایی می‌پردازیم که به ساختار کلی مسجد شکل داده‌اند و رجوع به اجزاء نیز تنها با هدف شناخت این کل صورت گرفته و بررسی موضوعی اجزا در دستور کار نیست. از این رو با بررسی ساختار هندسی ته‌رنگ، نحوه مواجه مسجد با بافت شهری، جانمایی مناره‌ها و رابطه صحن‌ها و شبستان‌ها به این کلیت تعین می‌بخشیم.
