Jilvah-i hunar (Aug 2022)
بازنمایی مرگ و سوگواری در کتاب‌های تصویری برای کودکان (نمونۀ موردی: کتاب اردک، مرگ و گل لاله و کتاب مرگ بالای درخت سیب)
Abstract
کتاب‌های تصویری برای کودکان طیف گسترده‌ای از مضامین متنوع را در برمی‌گیرد که یکی از آنها آشناکردن و ارائۀ شیوه‌های مواجهه آنان با مفاهیم دشوار زندگی، چون مفهوم مرگ و از دست‌دادن نزدیکان است. مرگ واقعیتی است که بیشتر انسان‌ها، بزرگ و کوچک، تجربه می‌کنند و این پیشامد، انسان را با شرایطی جدید از زندگی روبه‌رو می‌کند که بر کودکان به‌صورت واضح تأثیر می‌نهد. خواندن کتاب‌هایی پیرامون چگونگی مواجهه با رویدادهای غم‌بار زندگی به کودکان کمک می‌کند تا پس از رویارویی با این تراژدی، به درک عمیق آن نائل آیند و پس از گذر از بحران و پذیرش آن، به زندگی عادی بازگردند. همگامی متن و تصویر در کتاب‌های تصویری که هر کدام به طریقی موضوع را بیان می‌کنند و در نهایت در قالب یک کل یکپارچه به‌عنوان کتاب تصویری در اختیار مخاطب قرار می‌گیرند، می‌تواند راه مؤثری باشد که به مخاطبان کودک در برون‌رفت از این تنگنا کمک کند. نویسنده در این پژوهش کتاب‌های تصویری با مفهوم مرگ چاپ‌شده در ایران را بررسی می‌کند و به این پرسش پاسخ می‌دهد که کتاب‌های تصویری داستانی از چه شیوه‌هایی برای انتقال مفهوم مرگ به کودکان استفاده می‌کنند. نتیجۀ این پژوهش حاکی از آن است که همراهی داستان و تصویر در کنار یکدیگر و گاه پیشی‌گرفتن هر یک از دیگری، برای بیان این مفهوم در قالب داستان‌های ساده و سرراست و با بهره‌گیری از اسطوره و نماد، برای گروه‌های سنی (ب) و (ج) مؤثر است و باعث پذیرش مفهوم مرگ برای کودکان می‌شود. شخصیت اصلی در کتاب‌های بررسی‌شده، حیوانات، به‌مثابۀ تمثیلی از انسان، هستند. بسیاری از کودکان حیوان خانگی دارند یا در زندگی خود با حیوانات و شاید مرگ آنها مواجه شده‌اند؛ بدین ترتیب حیوانات در ذهن کودک جایگزین انسان‌ها و افراد پیرامونشان می‌شوند. فضاسازی‌های خلوت با بیشترین تأکید بر شخصیت اصلی، یعنی شخصیت سوگوار یا شخصیت درگیر با مرگ است که نشان‌دهندۀ تنهایی فرد متوفی و بازماندگان است. در هر دو کتاب مرگ به‌جای مقابلۀ مستقیم با شخصیت اصلی، به‌مثابۀ دوستی آرام و صبور شخصیت را همراهی می‌کند تا جایی که زمان هم‌سفری سوژه با مرگ فرارسد، آنگاه درمی‌یابیم که نامیرایی چه عواقبی می‌تواند در پی داشته باشد. قصه‌ها و تصاویر آنها مخاطب را همراه می‌کنند تا او را به مرحلۀ پذیرش و غلبه بر این ترس برسانند.
Keywords
