Ta̓ammulāt-i Falsafī (Nov 2016)
مبانی اشراقی ابن‌ابی‌جمهور احسائی در تحلیل صفات الهی
Abstract
حکمت اشراقی سهروردی، با توجه به قرابت اندیشة شیعی و اشراقی، همراه با شکوفایی اندیشة شیعی در تفکر علمای امامیه بسط و تداوم یافت. ابن‌ابی‌جمهور احسایی حکیم و متکلم برجستۀ شیعی قرن نهم هجری (متوفای ابتدای قرن دهم) و از نوادر علم کلام شیعی، در زمرۀ این علماست. وی در اثر ارزندۀ المجلی تلفیقی بی‌نظیر بین آرای کلامی و فلسفی ارائه می‌دهد. او در بسیاری از موارد آراء و مبانی اشراقی را برای توضیح و تبیین و یا تثبیت آراء و دیدگاه‌های کلامی و یا توسعه و تأسیس آراء و مبانی جامع و جدید کلامی خود به کار می‌گیرد. در بررسی مباحث توحیدی اثر ارزندۀ المجلی، می‌توان مبانی اشراقی وی را در تحلیل صفات الهی در ذیل چهار نظریۀ اشراقی ارائه کرد: 1. نظریۀ علم اشراقی را ابتدا به‌نحو «وجودی» و به طریقۀ «اشراق حضوری» و «احاطة تسلطیه» و درنهایت به‌نحو «اشراقی نوری» تحلیل و تأویل می‌کند. 2. صفت بصیر را براساس نظریۀ رؤیت (ابصار) اشراقی به ادراک شهودی و علم کشفی تأویل می‌کند. 3. «ارادۀ» واجب تعالی را نیز بر مبنای علم کشفی اشراقی تحلیل می‌کند. 4. درنهایت نظریۀ رب‌النوع‌های اشراقی را در تدبیر انواع موجودات طبیعی، جانشین نظریۀ شوق و عشق مشائی می‌کند.
