تولید گیاهان زراعی (Sep 2021)
تأثیر شرایط تنش آبی بر عملکرد، شاخص برداشت و عقیمی خوشه در ژنوتیپ‌های گندم (Triticum aestivum .L) در شرایط گلخانه‌ای
Abstract
سابقه و هدف: گیاهان در شرایط مزرعه‌ای در معرض تنش خشکی قرار دارند. وقوع این خشک‌سالی‌ها، اثر بسیار زیان‌باری را بر بخش های کشاورزی و اقتصادی کشور تحمیل کرده است. پاسخ گیاهان به تنش خشکی به نوع، شدت تنش، مدت تنش، گونه گیاهی و مرحله وقوع تنش بستگی دارد. تحقیقات نشان داده است که تنش ﺭﻃﻮﺑﺖ ﻗﺒﻞ ﺍﺯ ﭘﻨﺠﻪﺯﻧﻲموجب کاهش تعداد پنجه بارور می‌شود. تنش در مرحله تلقیح گل‌ها وزن و تعداد دانه را کاهش داده و باعث عقیمی خوشه می‌شود و ﺗﻨش ﺭﻃﻮﺑﺖ ﺩﺭ ﻃﻮل دوره ﭘﺮ ﺷﺪن دﺍﻧﻪ تولید دانه‌های ﭼﺮﻭکیده می‌کند. هدف از این مطالعه بررسی اثر حالت‌های مختلف تنش آبی بر عملکرد، اجزای عملکرد و عقیمی انتهایی خوشه در ژنوتیپ‌های گندم بود. مواد و روش‌ها: به منظور بررسی تأثیر سه رژیم متفاوت تنش خشکی بر عقیمی گندم و عملکرد دانه، سه آزمایش جداگانه یکی تحت شرایط بدون تنش، تنش در مرحله تقسیم زایشی (مراحل 40-49 زیداکس) و شرایط مداوم تنش تا 30% ظرفیت زراعی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار و ده تیمار در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد در سال 1398 انجام شد. ارقام مورد بررسی در این آزمایش شامل الوند، روشن، بک‌کراس‌روشن، ژنوتیپ‌های در دست اصلاح Ehdaei 81 ، Ehdaei 82 ، Ehdaei 79، ژنوتیپ‌های خارجی Oxley، ChineseSpring ، 604 و ژنوتیپ DN11 بودند. یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که از لحاظ اکثر صفات، بین ژنوتیپ‌ها اختلاف معنی‌دار وجود داشت. عکس العمل ارقام گندم در سه آزمایش متفاوت بود ولی تنش خشکی در همه‌ی انواع تنش‌ها موجب کاهش صفات مورد ارزیابی گردید. تحت شرایط تنش در مرحله میوز و تنش در 30% ظرفیت زراعی، بیشترین میزان عملکرد دانه را ژنوتیپ اکسلی (به ترتیب 3/53 و 3/35 گرم در بوته) به خود اختصاص داد و ژنوتیپ 604 بیشترین تعداد بذر بارور و کمترین مقدار گلچه عقیم را تولید نمود. بیشترین میزان شاخص عقیمی انتهایی سنبله اصلی در شرایط تنش در مرحله میوز و تنش 30% ظرفیت زراعی در ژنوتیپ‌های Ehdaei 81 و Ehdaei 79 به ترتیب با میانگین 0/57 و 0/51 مشاهده شد. نتیجه‌گیری: تنش خشکی در همه انواع تنش موجب کاهش صفات مورد ارزیابی گردید. در اثر وقوع تنش تعداد گلچه عقیم افزایش و عملکرد کاهش یافت. تنش در مرحله میوز تأثیر بسزایی در افزایش شاخص عقیمی انتهایی سنبله اصلی و شاخص عقیمی کل داشته است و تنش 30% ظرفیت زراعی در کاهش عملکرد دانه و شاخص برداشت و افزایش تعداد پنجه‌های عقیم در ژنوتیپ‌های گندم موثر بوده است. واژه‌های کلیدی: گندم، شرایط متفاوت آبیاری، عملکرد، اجزای عملکرد و شاخص عقیمی.
Keywords
