بررسی اثر ارتفاع منطقه بر ذخیره‎سازی کربن آلی و برخی دیگر از ویژگی‎های خاک در جنگل‎های ارسباران

Abstract

سابقه و هدف: بررسی ویژگی‌های خاک یکی از راه‌های ارزیابی و مدیریت اکوسیستم‌های جنگلی است. ارتفاع منطقه یکی از عوامل مؤثر بر ویژگی‎های کیفی خاک بویژه محتوای کربن آلی آن محسوب می‎شود. با این وجود، تغییرات ذخیره کربن آلی خاک‎ در ارتفاعات مختلف جنگل‎های ارسباران ناشناخته باقی مانده است. از این رو، این پژوهش به‎منظور بررسی توزیع مکانی مقادیر کربن آلی و برخی دیگر از ویژگی‎های شیمیایی تحت تأثیر ارتفاع منطقه و در عمق‎های مختلف خاک انجام گرفت.مواد و روش‎ها: در این پژوهش، یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک‎های کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. نمونه‎برداری خاک روی یک شیب شمالی منطقه مورد مطالعه، در چهار دامنه ارتفاعی مختلف شامل 600-0، 1200-600، 1800-1200 و 2400-1800 متری از سطح دریا و از پنج عمق مختلف خاک شامل 20-0، 40-20، 60-40، 80-60 و 100-80 سانتی‎متری جمعاً با 60 نمونه صورت گرفت. سپس مقادیر کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، کربوهیدرات‎های قابل عصاره‎گیری با اسید و آّب داغ، کربنات کلسیم، فسفر و پتاسیم قابل جذب و اسیدیته (pH) در نمونه‎های خاک تعیین شد.یافته‎ها: نتایج حاکی از اثر معنی‎دار عمق خاک، ارتفاع منطقه و اثرات متقابل‌شان بر اغلب ویژگی‎های مورد بررسی بود. در واقع، کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی و کربوهیدرات‎های عصاره‎گیری‎شده با اسید با افزایش ارتفاع و عمق به‎ترتیب به‎طور معنی‎داری افزایش و کاهش یافتند و همبستگی بسیار بالایی بین آنها مشاهده شد. بعلاوه، عمق 20-0 سانتی‎متر سطحی خاک در هر چهار ارتفاع به‎طور متوسط بیش از 50 درصد کربن آلی را به خود اختصاص داد که با افزایش عمق تا لایه 100-80 سانتی‎متری به‎طور میانگین با کاهش 79 درصدی رو‎به‎رو شد. بیشترین میزان افزایش محتوای کربن آلی با ارتفاع به میزان حدود 9 درصد، بین دامنه‎های 1200-600 و 1800-1200 متری مشاهده شد. سایر ویژگی‎های خاک همچون pH خاک، کربنات کلسیم، پتاسیم قابل جذب با افزایش ارتفاع و عمق خاک به‎ترتیب حدود 2، 16 و16 درصد کاهش و 4، 16 و 18 درصد افزایش یافتند. همچنین، با افزایش عمق خاک میزان فسفر قابل جذب خاک افزایش یافت، هرچند اثر ارتفاع بر این ویژگی معنی‎دار نبود.نتیجه‎گیری: بر اساس یافته‌های این پژوهش، ذخیره کربن آلی و به‎طور کلی کیفیت خاک‎های جنگل‎های ارسباران به‎طور معنی‎داری تحت تأثیر عوامل ارتفاع منطقه و عمق خاک قرار دارد، به نحوی‎که خاک‎های سطحی موجود در نقاط با ارتفاع بیشتر در منطقه مورد مطالعه از کیفیت بالاتری به لحاظ محتوای کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی و کربوهیدرات‎های قابل عصاره‎گیری با اسید برخوردار هستند که بایستی مورد توجه بیشتری قرار بگیرد. در واقع، با توجه به نقش مهم این خاک‎ها در ترسیب کربن، خاک‎های این مناطق بایستی‎ از طریق مدیریت صحیح و اجرای عملیات حفاظتی مختلف به صورت بکر و دست‎نخورده حفظ شود.

Keywords

• جنگل
• عمق خاک
• کربن آلی
• کیفیت خاک