مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام‌های آموزشی (Sep 2021)
مطالعه تجربیات دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه تهران از اعمال قدرت در فرآیند پژوهش
Abstract
هدف: پژوهش دانشگاهی معمولاً به‌صورت گروهی، تیمی و مشترک انجام می‌شوند. افراد در این فرآیند به لحاظ هویتی، جایگاه، توانایی‌ها، تیپ‌های شخصیتی، خواسته‌ها و آرزوهای متفاوتی دارند. ازاین‌رو، روابط و نابرابری‌های قدرت در این فرآیند، جزء ویژگی‌های ذاتی آن است. ازآنجایی‌که دانشجویان به لحاظ قدرت، عمدتاً نسبت به سایر کنشگران از جمله اساتید و مدیران از قدرت کمتری برخوردار هستند، درک تجارب آنان بیش از سایر کنشگران اهمیت دارد؛ بنابراین، هدف اصلی پژوهش، شناسایی مصادیق اعمال قدرت در فرآیند پژوهش، براساس دیدگاه دانشجویان و فارغ‌التحصیلان است.مواد و روش‌ها: نظر به هدف این پژوهش مبنی بر اکتشاف و توصیف تجربیات دانشجویان و فارغ‌التحصیلان از اعمال قدرت در فرآیند پژوهش، طرح این پژوهش، کیفی و با استفاده از روش پدیدارشناسی توصیفی انجام شده است. دانشجویان تحصیلات تکمیلی جامعه پژوهش را تشکیل داده‌اند. روش نمونه‌گیری پژوهش، غیرهدفمند و از نوع معیار (ملاک‌محور) است. بر این اساس، دانشجویان و فارغ‌التحصیلانی در این پژوهش مشارکت داده شدند که معیار تجربه پژوهش تیمی و مشترک، در دسترس بودن و موافقت با انجام مصاحبه را داشته باشند. با 19 دانشجو و فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران مصاحبه نیمه‌ساختاریافته صورت پذیرفته است. به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش تجزیه‌وتحلیل استیوک-کولایزی-کین استفاده‌شده است.بحث و نتیجه‌گیری: دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه تهران اعمال قدرت در فرآیند پژوهش را با زد و بند، بدرفتاری، تبعیض و بی‌عدالتی، زورگویی، سوءاستفاده از موقعیت، خلف وعده، نظارت ناکافی/نامناسب و نویسندگی‌های غیراخلاقی درک کردند. براساس یافته‌های پژوهش، انتخاب استاد راهنما به‌صورت لابی‌گری گروه، نویسندگی زیگزاگی، باندبازی در پذیرش مقالات در مجلات پژوهشی، مهم‌ترین مضامین فرعی زد و بند؛ مشارکت حداکثری دانشجو و بهره‌مندی حداکثری استاد از امتیاز پژوهش و استثمار پژوهشی دانشجو توسط استاد، مهم‌ترین مضامین فرعی توصیف‌کننده زورگویی در فرآیند پژوهش؛ سوءاستفاده استاد از دانشجو به دلیل قدرت مقاله‌نویسی او، سوءاستفاده استاد از احترام دانشجو برای تعیین ترتیب نویسندگان، سوءاستفاده استاد از نیاز دانشجو به پژوهش، دخالت متعصبانه و مغرضانه استاد داور در ارجاعات دانشجو، دریافت غیراخلاقی اعتبار نویسندگی توسط استاد و حضور پیش‌فرض مدیر گروه در تمام پایان‌نامه‌ها یا رساله‌های گروه مهم‌ترین مضامین فرعی سوءاستفاده از موقعیت؛ راهنمایی ناکافی استاد راهنما، عدم مطالعه پایان‌نامه توسط استاد داور و عدم تسلط استاد بر موضوع پژوهش مهم‌ترین مضامین فرعی نظارت ناکافی/نامناسب؛ تبعیض استاد بین دانشجویان براساس حس دین او به دانشجوی خاص و بی‌عدالتی در نمره پایان‌نامه دو مضمون فرعی تبعیض و بی‌عدالتی؛ نویسندگی صوری استاد توسط دانشجو، مقالات نجات و اسامی صوری در آن‌ها، نقش صوری استاد راهنما، اضافه کردن نویسنده مهمان توسط استاد راهنما و حذف نویسندگان واقعی پژوهش، مهم‌ترین مضامین فرعی توصیف‌کننده نویسندگی‌های غیراخلاقی است. ازآنجایی‌که دانشجویان {و فارغ‌التحصیلان}، یکی از مهم‌ترین کنشگران در فرآیند پژوهش به شمار می‌آیند، باید به درک آنان از اعمال قدرت در این فرآیند توجه نمود؛ زیرا عدم توجه به احساس و درک آنان در مورد چنین رخدادهایی، ممکن است منجر به تغییر یا انحراف از سیاست‌های پژوهشی شود؛ بنابراین، ضرورت توجه به سیاست‌گذاری باز در آموزش عالی و شنیدن صدای تمام کنشگران دانشگاهی، ازجمله دانشجویان و فارغ‌التحصیلان و مشارکت دادن آنان در فرآیند سیاست‌گذاری آموزش عالی دوچندان می‌نماید.
Keywords
