مطالعه نظام/همسازه نسخه مصور پندنامه لقمان حکیم بر اساس نظریات رولان بارت

Abstract

پندنامه لقمان حکیم، مانند بسیاری از نسخه‌های مصور ایرانی مرکب از دو همسازه زبانی و تصویری است. سؤال اول آن که، دو بخش اصلی پندنامه در ارتباط با هم، چه ویژگی‌هایی دارند؟ به نظر می‌رسد، این دو همسازه و متناظر با آن دو نوع محور هم‌نشینی، هم‌نشینی زمانی و مکانی، در رابطه‌ای دوسویه با یکدیگر قرار گرفته‌اند. مهم‌ترین ویژگی متون مرکب، از جمله پندنامه، تفاوت در خوانش نشانه‌های زبانی و تصویری است. علی‌رغم این تفاوت، در نسخه حاضر، خوانش زبان و به ویژه، تصویر، با داشتن ویژگی‌هایی خاص، تا حدودی به یکدیگر نزدیک شده است. سؤال دیگرآن است که، محور جانشینی (نظام) در ساختار دادن به اثر، چگونه عمل کرده است؟ و ارتباطش با همسازه چیست؟ متن نوشتاری پندنامه و همین‌طور تذهیب، در نگاره‌ها تداخل کرده و بخش‌هایی از آن را حذف کرده است. این غیاب، در ذهن مخاطب به صورت مجازی تکمیل می‌شود. این امر موجب می‌شود، دو محور جانشینی و هم‌نشینی، هم زمان متقاطع شود و این برهم افتادگی به نظام/همسازه ای متفاوت شکل می‌دهد. از آن‌جایی که، رولان بارت، از مباحث مربوط به علم زبان‌شناسی در خوانش متن‌های غیر زبانی یا ترکیبی، بهره گرفته است، این پژوهش، در نظر دارد با توصیف و تحلیل بخشی از اندیشه‌های او، از جمله نظام و همسازه و استفاده از آن‌ها در تحلیل متون غیر زبانی، ساختار مرکب و برهم نشین پندنامه را مورد بررسی قرار دهد.

Keywords

• نسخه مصور پند نامه لقمان حکیم
• رولان بارت
• نظام
• همسازه