راز واژگانی و تاریخی ترنج در سوره یوسف علیه السلام

Abstract

موضوعی که در برگردان فارسی واژة مُتَّکَأً در آیة 31 سورة یوسف در بیشتر ترجمه‌های فارسی قرآن کریم نادیده گرفته شده است. در بخشی از این آیه که روایتگر داستان رویارویی زنان مصر با حضرت یوسف(ع)، به دعوت همسر عزیز مصر است آمده:«وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّکَأً» یعنی زلیخا به زنان مصر، یک«متک» داد و بعد عنوان می‌کند «به هریک از آنان کارد داد». با اینکه در روایت این ماجرا در ادبیات منظوم و منثور فارسی-از زمان رودکی تا امروز- سخن از حضور نارنج یا ترنج در دست زنان مصر بوده است اما در بیشتر ترجمه‌های فارسی از نارنج یاد نشده است. بررسی63 ترجمة فارسی این آیه نشان داد فقط 5 درصد از مترجم‌ها(3مترجم) این واژه را ترنج معنی کرده و 95 درصد(60 مترجم) آن را پُشتی، محفل، میوه و نوعی غذا ترجمه کرده‌اند. برای این منظور معنی واژة مُتَّکَأً در 168 کتاب‌ تفسیر، حدیث و لغت به زبان عربی، بررسی و مشخص شد 101 کتاب این واژه را واژه‌ای عبری دانسته و آن را ترنج یا نارنج معنی کرده‌اند. بنابراین بهترین معادل برای واژة مُتَّکَأً در این آیه، ترنج یا نارنج است و این امر، لزوم گسترش دایرة معنایی واژگان چندمعنایی تا مرز شناسایی واژه‌های غیرعربی قرآن مجید را آشکار می‌کند و بر اهمیت تناسب برگردان فارسی واژه‌گان چندمعنایی با بافت متن و منطق آیه دلالت دارد. از سوی دیگر مطابقت تاریخی-گیاه‌شناسی ترنج نشان می‌دهد که این گیاه در زمان حضرت یوسف(ع) در مصر، میوه‌ای لوکس و وارداتی بوده و هنوز در مصر کشت نمی‌شده است و این حقیقت، بیانگر یکی دیگر از اعجازهای کلامی-تاریخی قرآن مجید است.

Keywords

• ترنج
• قرآن کریم
• سوره یوسف
• مُتکاً
• ترجمه