مطالعات کشورها (May 2025)
چالش‌ها و تضادهای ارتباطات میان‌فرهنگی در افغانستان: پیشنهادهایی برای گذر تدریجی از وضعیتی تاریخی
Abstract
افغانستان با 46 قومیتِ احصاشده، دو زبان رسمی و بیش از 30 زبانِ بومی، کشوری متکثر و متنوع به‌لحاظ فرهنگی است. اگر عناصر دین، نژاد و مذهب را نیز در مواردِ فوق ضرب کنیم، ماتریسی از حالت‌های متعدد پدید می‌آید که با کنارهم‌نهادنِ معادلاتِ آن، قطعاتِ پازلی هزار تکه، تکمیل و تصویر کشور افغانستان در نقشۀ جغرافیا ترسیم می‌شود. در این مطالعه، از دریچۀ ارتباطات بین‌فرهنگی، با اتخاذ رویکردی کیفی و با بهره‌گیری از فن مصاحبه، به دو روی سکۀ این تکثر پرداخته شده و در قالب دو بخش «توصیف وضعیت» و «توصیه به حاکمیت» تلاش شده است یافته‌ها، با استفاده از نظریۀ انطباق ارتباطی گلیز، تبیین و تفسیر شود. بر اساس این نظریه، کنشگران- در سطوح خرد و کلان- راهبردهای همگرایی، تباین و ثبات را در گفتار و رفتار ارتباطی خود با یکدیگر اتخاذ می‌کنند. یافته‌های پژوهش که مستخرج از چهارده مصاحبه با اقوام مختلف افغانستان است نشان می‌دهد که تضادهای موجود از دیدگاه مصاحبه‌شوندگان در دو دستۀ کلانِ چالش‌های انگاره‌ای (ذهنیت‌های بین‌قومی) و چالش‌های سیاسی (نزاع‌های بین‌فرهنگی) قرار می‌گیرد و بیشتر ذیل چهار مقولۀ «تنوع قومی»، «تنوع زبانی»، «تنوع مذهبی» و «یک‌جانبه‌گرایی و استبداد فرهنگی» توضیح داده می‌شود. همچنین، راهکارهای پیشنهادی از نگاه مصاحبه‌شوندگان برای گذر از این وضعیت تاریخی در چهار مقولۀ «ارتقای سطح سواد و تحصیلات»، «بازطراحی نظام رسانه‌ای»، «توسعۀ گردشگری داخلی» و «تقویت سازمان‌های مردم‌نهاد» صورت‌بندی می‌شود. در پایان، نتایج پژوهش حاکی از آن است که تنوع فرهنگی و مظاهر آن به همان میزان که از گذشته تا کنون و در شرایطِ اِعمالِ رویکردهای یک‌جانبه‌گرایانه و سیاست‌های قوم‌مدارانه، خطری برای تمامیت ارضی، هویت ملی و یکپارچگی سیاسی افغانستان محسوب می‌شود، این ظرفیت را پدید می‌آورد که با تغییر نگاهِ تهدیدمحور و توجه به توسعه و ترویج ارتباطات بین‌فرهنگی به مزیتِ نسبیِ کشور و تقویت و ارتقای وحدت ملی، قدرت فرهنگی، حسِ افتخارِ ملی، مشارکت سیاسی و امنیت اجتماعی تقویت شود. به تعبیر دیگر، ارتباطات بین‌فرهنگی، در وضعیت کنونی افغانستان هم بحران و هم راه‌حل است.
Keywords
