جغرافیا و مخاطرات محیطی (Jan 2023)
ارزیابی آسیبپذیری بافت شهری منطقه 18 تهران تحت تأثیر فرونشست زمین با استفاده از تحلیل شبکهای ANP و GIS
Abstract
به دلیل برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی در نیم‌قرن اخیر تراز آب سفرههای زیرزمینی در اغلب دشتهای کشور به‌شدت کاهش پیدا کرده است. افت شدید تراز آب سفرههای زیرزمینی عامل اصلی پدیده فرونشست زمین در ایران است. فرونشست زمین پتانسیل ایجاد یک فاجعه عظیم انسانی را دارد و در صورت وقوع آن، زمینهای کشاورزی، بافت شهرها، شریانهای حیاتی و بسیاری از جنبههای زیستمحیطی را در معرض آسیبپذیری شدید قرار خواهد داد. درگیر شدن دشت جنوب غرب تهران با مسأله فرونشست زمین ایده اولیه پژوهش حاضر بوده است. در این پژوهش، آسیبپذیری بافت شهری منطقه 18 شهر تهران تحت تأثیر فرونشست زمین مورد ارزیابی قرار گرفته است که در قالب مطالعات فضایی ـ مکانی و با اجرای مدل تحلیلی در سه گام انجام شده است. در گام اول، شناسایی و دستهبندی شاخصهای آسیبپذیری بافت شهری تحت تأثیر فرونشست زمین بر اساس سه معیار کالبدی و جمعیتی، دسترسی و همجواری با مراکز ریسک بالا صورت گرفت و در گام دوم، با استفاده از ابزار پرسشنامه و نظرسنجی کارشناسی، اولویتهای آسیبپذیری بافت شهری در ارتباط با فرونشست زمین مشخص گردید و بر پایه فرآیند تحلیل شبکهای، تعیین وزن هر یک از معیارها انجام گرفت. درنهایت، در گام سوم وزن حاصل از مدل ANP، در محیط نرمافزار ArcGIS بر لایههای مکانی منطقه اعمال شد. نتایج اجرای مدل نشان داد که درصد بالایی از اراضی ساخته شده منطقه 18 دارای ویژگیهایی نظیر بافت فرسوده، بناهایی با مقاومت سازهای پایین، کیفیت ساخت بسیار پایین بناها، تراکم بالای جمعیتی و ساختمانی بوده و مستعد آسیبپذیری زیاد میباشند. همچنین ناحیه 1 با 96 درصد، ناحیه 2 با 5/88 درصد، ناحیه 3 با 4/90 درصد، ناحیه 4 با 85 درصد و ناحیه 5 با 3/92 درصد اراضی ساخته شده در محدوده آسیبپذیری بالا قرار گرفتهاند. در مجموع از کل اراضی ساخته شده منطقه 18 شهر تهران در حدود 90 درصد بافت ساخته شده در محدوده آسیبپذیری زیاد تحت تأثیر فرونشست زمین قرار دارد.
Keywords
