From Artless to Artful. Illustrated Histories of the Eighty Years’ War in the SeventeenthCentury Dutch Republic

Abstract

The interplay between text and image was a central part of history writing on the Eighty Years’ War, known as the Dutch Revolt (1568-1648). Already during the first quarter of the seventeenth century, the still ongoing Revolt became the subject of numerous extensively illustrated history books printed in the Dutch Republic. Initially, all major illustrated Dutch history works relied heavily on copies of older news prints produced by the Cologne-based print maker Frans Hogenberg and his workshop. In the second half of the seventeenth century, however, enterprising Dutch publishers reissued these histories and made significant investments to furnish them with new printed images. Rather than focusing on the Revolt as a news event or as the subject of political propaganda, as had been the case in the Hogenberg illustrations, these new printed images paid particular attention to personal and dramatic aspects of the history of the Dutch Revolt. Moreover, Dutch publishers accentuated the luxurious character of these history books and their high-quality images. In this article, I argue that these new printed images, guided by a commercial drive of mainly Amsterdam printers for the production of appealing illustrated books, marked a significant turning point in the visualisation of the Dutch Revolt. De combinatie van beeld en tekst was een belangrijk onderdeel van de geschiedschrijving over de Tachtigjarige Oorlog, ook bekend als de Nederlandse Opstand (1568-1648). Al in de eerste decennia van de zeventiende eeuw werden er in de Nederlandse Republiek rijk geïllustreerde boeken over de voortgang van de oorlog gedrukt. De hierin opgenomen illustraties waren meestal kopieën van nieuwsprenten vervaardigd door de Keulse prentmaker Frans Hogenberg en diens drukkerij. Vanaf 1670, ongeveer 25 jaar nadat de Nederlandse Opstand beëindigd was, deden Nederlandse uitgevers in de tweede helft van de zeventiende eeuw forse investeringen om de heruitgaven van deze historische studies te voorzien van een groot aantal nieuwe prenten. Deze nieuwe illustraties waren niet langer gericht op de nieuwswaarde van de Tachtigjarige Oorlog of op het verspreiden van propaganda, zoals wel het geval was geweest bij de prenten van Hogenberg, maar stelden juist de verbeelding van persoonlijke en dramatische verhalen centraal. Ook legden prentenmakers meer nadruk op het luxueuze karakter van de boeken en de hoge kwaliteit van de illustraties. In dit artikel betoog ik dat deze nieuwe prenten, die pasten binnen de commerciële handelswijze van voornamelijk Amsterdamse uitgevers, een doorslaggevende invloed hadden op de totstandkoming van een nieuwe verbeelding van de Tachtigjarige Oorlog. ActualiteitsparagraafDe Nederlandse Opstand verbeeld in ‘koffietafelboeken’ Jan Luyken is bij het grote publiek wellicht het best bekend van de verschillende straten die naar deze zeventiende-eeuwse graveur zijn vernoemd. Luyken produceerde duizenden prenten waarin hij prominente gebeurtenissen uit de geschiedenis van de Nederlandse Opstand verbeeldde. Vele Nederlanders zullen dan ook, bewust of onbewust, Luykens iconische prenten op boekcovers, in televisieprogramma’s en op het internet langs zien komen. Zijn prenten van de executie van Johan van Oldenbarnevelt kregen tijdens de herdenking van deze tragische gebeurtenis in 2019 een centrale plaats. Maar wanneer en hoe zijn deze prenten, die zo bepalend zijn geweest voor onze beeldvorming van de Nederlandse Opstand, ontstaan? De zwart-wit gravure over Oldenbarnevelt lijkt uit te stralen dat deze, als een soort van toenmalig breaking news-bericht, meteen na de terechtstelling is gemaakt, maar niets is minder waar. Luyken maakte deze prenten maar liefst 80 jaar na de executie. Hetzelfde geldt voor zijn befaamde prenten over de Nederlandse Opstand. Ruim honderd jaar na de start van de Tachtigjarige Oorlog besloten Amsterdamse uitgevers om oudere geschiedwerken over de Opstand opnieuw uit te geven, maar ditmaal voorzien van nieuwe, grotere en gedetailleerdere afbeeldingen. Luykens prenten voor deze luxueuze ‘koffietafelboeken’ zijn vervolgens uitgegroeid tot iconische beelden van deze oorlog. In zijn artikel voor BMGN 135-2 staat Michel van Duijnen stil bij de context en de oorsprong van deze beelden die tot op de dag van vandaag veelvuldig worden gebruikt.