بررسی عامل‌های مؤثر بر رخداد زمین‌لغزش و پهنه‌بندی حساسیت آن با استفاده از مدل دمپستر- شفر در آبخیز مزلقان‌چای ‌میانی، استان مرکزی

Abstract

مقدمه و هدف آبخیز مزلقان‌چای میانی در غرب شهرستان ساوه است. فعالیت گسل­ ها و وجود سنگ‌های حساس، شرایط مطلوبی را برای رخداد زمین لغزش ­های کوچک و بزرگ فراهم‌آورده است. یکی از راهکارهای مهم برای کاهش زیان‌های ناشی از رخداد زمین لغزش ها، دوری جستن از مناطق با خطر زیاد و خیلی زیاد است. ازاین‌رو، لازم است تا نقشۀ نسبتاً دقیقی از پهنه‌بندی حساسیت به زمین‌لغزش از بین روش‌های موجود تهیه شود. یکی از بهترین روش‌ها برای پهنه‌بندی زمین‌لغزش مدل دمپستر- شفر است. هدف از این پژوهش تعیین عامل‌های مؤثر در رخداد زمین­ لغزش و پیشنهاد نقشه پهنه ­بندی حساسیت زمین­ لغزش با استفاده از روش دمپستر-شفر و ارزیابی آن با استفاده از سطح زیر منحنی (AUC) بود.مواد و روش‌ها آبخیز مزلقان چای میانی با مساحت 21746 هکتار در استان مرکزی است. بیشترین بلندی در این آبخیز 2833 متر از سطح دریا در بلندی‌های شمالی آبخیز و کمترین بلندی در این آبخیز 1399 متر در محل خروجی رود بیوران است. میانگین دمای سالانه منطقة مطالعه‌شده °C 13 است و میانگین بارش سالانه از 246 میلی‌متر در جنوب تا 500 میلی‌متر در شمال متغیر است. اقلیم منطقه خشک و نیمه‌خشک است. 52% از خاک‌‌های منطقة مطالعه‌شده در ردة خاک‌های انتی‌سول و بدون تکامل پروفیلی است و 37% پوشش گیاهی شامل مراتع متوسط و ضعیف است. ابتدا، نقشة پراکنش زمین‌لغزش ­های منطقة مطالعه‌شده با استفاده از کارهای میدانی، عکس‌های هوایی و تصویرهای ماهواره‌ای در محیط سامانة اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. سپس، با استفاده از کارهای میدانی و بررسی‌های انجام‌شده، مهمترین عامل‌های مؤثر بر زمین‌لغزش‌های منطقة مطالعه‌شده شامل شیب، جهت، بلندی، فاصله تا گسل، فاصله تا جاده، فاصله از آبراهه، کاربری زمین، سنگ‌شناسی و بارش بررسی و تعیین شدند. پس از تهیة لایه‌های اطلاعاتی و وزن‌دهی در GIS، نقشة ‌پهنه‌بندی حساسیت به زمین‌لغزش با استفاده از روش دمپستر-شفر تهیه و طبقه‌بندی شد. سرانجام، کارایی روش دمپستر- شفر با استفاده از سطح زیر منحنی (AUC) ارزیابی شد.نتایج و بحثبیشترین حساسیت به زمین­ لغزش در واحدهای سنگ آهک فسیل‌دار و تناوب خاکستر آتشفشانی سنگ‌شده و گدازه مشاهده شد. نتایج این پژوهش نشان داد که بیشتر زمین ­لغزش ­ها در فاصله بیش از 100 متری از آبراهه‌ها و در فاصله‌های بیش از 200 متر از جاده و گسل­ ها رخ داده‌اند. شیب‌های بیشتر از 40% ، نسبت به رخداد زمین‌لغزش بیشترین حساسیت را دارند. بیشترین اندازة زمین‌لغزش در آبخیز مطالعه‌شده مربوط به جهت شیب شمالی، طبقة بلندی بیش از 2600 متر و بارش بیشتر از 450 میلی‌متر بود. نتایج پهنه­ بندی با استفاده از مدل دمپستر- شفر نشان داد که 22% از منطقه در پهنه­ های حساسیت زیاد و خیلی زیاد بود و 75% زمین­ لغزش ­ها در پهنه ­های حساسیت زیاد و خیلی زیاد رخ داده ­اند. اندازة سطح زیر منحنی مربوط به نقشه پهنه ­بندی حساسیت زمین ­لغزش نیز 0/849 به‌دست آمد.نتیجه­گیری و پیشنهادهادر این پژوهش نقاط زمین­لغزش با استفاده از دستگاه جی پی اس به‌طور دقیق شناسایی شد. ازاین‌رو، نقشة پراکنش 192 زمین‌لغزش تهیه شد و برای اولین بار در منطقة مطالعه‌شده، بررسی و ثبت شد. از میان واحدهای سنگ‌شناسی، بیشترین حساسیت به زمین­ لغزش مربوط به واحدهای سنگ آهک فسیل‌دار و تناوب خاکستر آتشفشانی سنگ‌شده و گدازه بود و پهنه‌های حساسیت زمین‌لغزش در ارتباط کامل با ساختارهای‌ زمین‌شناسی منطقه بود. پیشنهاد می‌شود که این مدل با دیگر مدل‌ها مقایسه شود و نتایج این پژوهش به‌عنوان اطلاعات پایه‌ای برای مدیریت و برنامه‌ریزی محیطی استفاده شود.

Keywords

• پهنه‌بندی حساسیت به رخداد زمین‌لغزش
• عامل‌های موثر به زمین‌لغزش
• مدل دمپستر-شفر
• مزلقان چای‌میانی