تحلیل رابطه کهن الگوی شر با مفهوم گروتسک در نگاره‌‌های البلهان ابومعشر بلخی بر اساس رویکرد کایزر

Abstract

گروتسک مقوله ای کم و بیش خیالی است که از دیرباز در هنر و ادبیات مطرح بوده و به دلیل درهم آمیختن ناهنجاری، شگفتی، خنده، وحشت و بیش از همه خیال در آن به عنوان یکی از موثرترین مقولات نظری برای نهیب زدن و جوابگویی به مسائل دنیایی مطرح می شود. کایزر با پژوهش در حیطه گروتسک ویژگی های آن را برشمرده‌ و بیشتر به جنبة ترسناک گروتسک می‌پردازد که با تصویر کهن الگوهای شر در نگاره‌های ایرانی همخوانی زیادی دارد. کتاب البلهان ابومعشر بلخی محفوظ درکتابخانه بادلیان آکسفورد نوعی فالنامه و حاوی نگاره‌هایی با موضوع موجودات شر مانند انواع جن و ابلیس است و نمونة قابل قبولی برای تطبیق مفهوم گروتسک از دیدگاه کایزر با تصویر کهن الگوهای شر می‌باشد. این پژوهش به هدف شناسایی گروتسک ها در کتاب البلهان ابومعشر بلخی با رویکرد کیفی و به شیوة توصیفی- تحلیلی در پاسخ به این پرسش-هاست که ارتباط تصویر موجودات شر در نگاره‌های البلهان با مفهوم گروتسک چیست و محورهای تئوری کایزر را چگونه می‌توان در نسبت دادن گروتسک به تصویر موجودات شر در نگاره‌های البلهان به‌کار گرفت؟ انجام شده است. به این منظور تعداد 10 نگاره از این کتاب بصورت هدفمند انتخاب و با مفهوم گروتسک بر مبنای دیدگاه ولفگانگ کایزر بررسی شده‌اند. نتایج نشان می دهد کایزر در مورد گروتسک ویژگی هایی برشمرده ‌است که پیشتر مورد توجه هنرمندان نگارگری ایرانی بوده است. او بکارگیری گروتسک را در ارتباط با مفاهیم مذهبی نا آشنا با چشم انسان، ناگزیر می‌داند و به ویژگی ترس آور گروتسک بیشتر تأکید می‌کند.

Keywords

• کهن الگو
• موجودات شر
• گروتسک
• ولفگانگ کایزر
• البلهان