چرا مدیریت منابع انسانی-اکولوژیکی کشور با چالش مواجه شده است؟ مطالعه موردی متابولیسم جامعه حوضه آبریز ارس

Abstract

در پازل توسعه پایدار کشور نقش مهم ساعات فعالیت انسانی به‌ویژه در بخش کشاورزی و اهمیت آن در توسعه پایدار نادیده گرفته شده است. در این مقاله، با استفاده از روش MuSIASEM شرایط اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی حوضه رودخانه ارس طی سال‌های 1385 تا 1395 موردبررسی قرار گرفته‌است. شاخص‌های شدتی MuSIASEM برای کل حوضه، بخش کار و بخش خانگی به‌ترتیب 34، 108 و 83 درصد برای مصرف آب و 21، 4 و 80 درصد برای مصرف انرژی در طول 10 سال افزایش یافته‌اند. این افزایش فشار مصرف منابع طبیعی در حالی رخ داده است که داده‌های جمعیتی نشان از تنها 3 درصد رشد برای کل حوضه می‌دهند. با بسط تحلیل متابولیسم جامعه به درجات پایین‌تر، مشخص شد که در سه بخش اصلی اقتصاد یعنی کشاورزی، صنعت و خدمات نه‌تنها ساعات فعالیت انسانی به‌ترتیب 28، 36 و 29 درصد کاهش پیدا کرده‌اند، بلکه شدت مصرف انرژی آن‌ها به‌ترتیب 64، 84 و 123 درصد و شدت مصرف آب کشاورزی و صنعت 74 و 105 درصد افزایش داشته‌اند. در تحلیل هم‌زمانی سال 1385، شاخص‌های اکولوژیکی- اقتصادی برای محصولات کشاورزی اصلی حوضه تهیه و مشخص شد. محصولی مانند عدس آبیاری چیزی در حدود هفت برابر آب، نُه برابر زمین، 11 برابر گاز گلخانه، شش برابر انرژی بیش‌تر نسبت به میانگین سه نوع میوه نیاز دارد تا یک تن بار دهد. در نتیجه با استفاده از این روش می‌توان شاخص‌های تلفیقی جامع‌تری برای تحلیل کمی مسیر پیشرفت اقتصادی- محیط زیستی جامعه، و تصویری دقیق‌تری از درهم‌تنیدگی توسعه پایدار به‌ویژه در بخش کشاورزی کشور ارائه کرد.

Keywords

• توسعه پایدار
• تحلیل بین رشته‌ای
• شاخص‌های اقتصادی- اکولوژیکی
• متابولیسم شهری
• musiasem