Kinematografia niepamięci. Polskie filmy dokumentalne o Litzmannstadt Getto

Abstract

W polskiej kinematografii dedykowanej tematyce żydowskiej dominuje temat getta warszawskiego. Filmowym opowieściom o getcie w Łodzi (Litzmannstadt Getto) daleko do medialnej sławy filmów o getcie warszawskim. Ten stan rzeczy łączy się z brakiem reprezentacji tragedii getta w Łodzi w przestrzeni samego miasta, o innych rejonach Polski nie wspominając. Pamięć o getcie zostaje wyparta przez rodzaj opowieści, które akcentują perspektywę tych, którzy ratowali Żydów lub Ocalałych; brak natomiast prób oddawania głosu tym, którzy stralici życie. Polskie filmy dokumentalne o getcie to przeważnie produkcje skromne, o wąskim zasięgu dystrybucji – za wyjątkiem Likwidacji 08.1944 – pierwszego w Polsce filmu dokumentalnego zrealizowanego w technice 3D. Jeśli podjąć by próbę ich tematycznego usystematyzowania należałoby wyróżnić następujące zagadnienia jako te, które pojawiają się najczęściej: całościowy obraz getta, Szpera, filmy biograficzne oraz wątek powrotu do getta. Ostatni z nich pojawia się w filmach Borysa Lankosza i Pavla Štingla, których interesował moment powrotu do Łodzi Ocalałych pochodzenia czeskiego. Do lat dziewięćdziesiątych dokumenty o getcie charakteryzowały się występowaniem narratora z offu, którego opowieść często dominowała nad obrazem. Wraz z pojawieniem się Ocalałego przyjmuje on role świadka i komentatora, co jedocześnie wzmacnia realistyczny model opowiadania oraz pozwala na identyfikację z postaciami Żydów. Materiały audiowizualne zarejestrowane przez niemieckie ekipy filmowe w getcie w 1940 roku nie pojawiają się w polskich filmach dokumentalnych na temat getta. Z kolei częstym źródłem archiwalnym wykorzystywanym w filmach są fotografie z czasów getta wykonane przez Waltera Geneweina, Mandela Grossa i Henryka Rossa.

Keywords

• Litzmannstadt Getto
• Łódź
• filmy powojenne
• filmy dokumentalne
• Daniel Szylit