Bulletin of the Mineral Research and Exploration (Nov 2011)
MENDERES MASİFİ' NİN PAN-AFRİKAN TEMELİN STRATİGRAFİSİ VE GONDVANA'NIN GEÇ NEOPROTEROZOYİK/KAMBRİYEN EVRİMİ İLE İLŞKİSİ
Abstract
Batı Anadolu'da yüzlek veren Menderes Masifi kuzeyde Afyon Zonu, güneyde ise Likya napları tarafından tektonik olarak üzerlenmektedir. Öte yandan kuzeybatıda, Kikladik Kompleks ve onu üzerleyen Likya naplarından yapılı Alpin yaşlı yüksek basınç üniteleri ve Izmir-Ankara Zonu'na ait naplar Masif'i tektonik olarak sınırlar. Menderes Masifi'nin kaya istifi; 1-Pan-Afrikan temel (çekirdek serisi) ve 2-Paleozoyik-Erken Tersiyer yaşlı seri (örtü serisi) olmak üzere iki ana üniteye ayrılmaktadır. Pan-Afrikan temel, kısmen migmatitleşmiş metakırıntılı bir seri ve bunlar içerisine sokulmuş polimetamorfik asidik ve bazik derinlik kayalarından yapılı bir stratigrafiye sahiptir. Paragnays ve onu uyumlu olarak üzerleyen şist birimlerinden yapılı, kalınlığı sekiz km ye ulaşan metaklastikler Menderes Masifi' nin Pan-Afrikan temelinin en yaşlı kayalarını oluşturur. Arazi bulguları ve jeokronolojik veriler paragnaysların ilksel kayalarının baskın olarak litarenit bileşimli kumtaşları olduğunu göstermektedir. Paragnayslar çamurtaşı ve subarkozik kumtaşından türeme mika şist ve biyotit-albit şistlerle ardalanmakta ve yanal giriklikler göstermektedir. Paragnayslar uyumlu ve geçişli bir dokanakla şist birimi tarafından üzerlenir. Geçiş zonu, kesiksiz bir kırıntılı tortul çökelimini gösterecek şekilde paragnays ve şist ardalanmasından yapılıdır. Şist birimi çamurtaşlarından türeme mikaşistlerce baskın olup ilksel kayaları subarkoz olan biyotit-albit şist düzeyleri içerir. Metakırıntılı seri Masif'in genelinde yaygın migmatitleşme göstermektedir. Anatektik granitler migmatitler içerisinde geçişli dokanaklar sunan, şekilsiz kütleler şeklinde bulunmaktadır. Menderes Masifi'nin genelinde paragnayslardan ayrılan detritik zirkonlar 613-2558 My arasında değişen yaşlar vermiştir. Bunların yanı sıra, PanAfrikan temele ait şistlerdeki detritik zirkonlardan 592-3239 My arasında değişen yaşlar elde edilmiştir. Metakırıntılı seri ile açık intruzif dokanak ilişkileri sunan ortognaysların kristalizasyon yaşlarının ise 520 - 570 My arasında değiştiği belirlenmiştir. Öte yandan paragnaysları etkileyen granulit fasiyesi metamorfizması 583±5.7 My olarak yaşlandırılmıştır. Bu jeokronolojik veriler ve dokanak ilişkileri, Pan-Afrikan temel içerisindeki metakırıntılı serinin ilksel tortullarının çökeliminin yaklaşık 590-580 My arasında (Geç Neoproterozoyik) gerçekleştiğini göstermektedir. Metaklastik seri, ortognaysların ilksel kayaları olan dev boyutlu granitoid kütleleri ve gabroik stoklar tarafından kesilmektedir. Farklı mineralojik bileşim ve dokusal özelliğe sahip ortognaysların ilksel granitlerinin sokulum yaşları 550 My da yoğunlaşacak şekilde 520-570 My arasında değişmektedir. Biyotit ortognays, amfibol ortognays ve turmalin lökokratik ortognays olmak üzere üç ana gruba ayrılan bu granitler Pan-Afrikan orojenezi sırasında veya izleyen evrede metakırıntılı seri içerisine sokulmuş, ayni asidik magmatik aktivitenin ayrımlaşmış ürünleridir. Pan-Afrikan temel içerisinde bazik magmatikler gabro-norit bileşimindedir. Iç kesimlerinde masif yapıları korunmuş olan gabroların kenar zonları Pan-Afrikan temelin çoklu metamorfik evrimini yansıtacak şekilde, kalıntı eklojitik kesimler içeren granatlı amfibolitlerden yapılıdır. Arazi verileri ve radyometrik yaşlar, PanAfrikan temel ile Paleozoyik örtü arasındaki ilksel dokanak ilişkisinin bir uyumsuzluk (Pan-Afrikan sonrası uyumsuzluk) olduğunu ve örtü serilerinin Pan-Afrikan temelden beslendiğini açıkça ortaya koymaktadır. Pan-Afrikan temeldeki paragnays ve şistlerin ilksel kayalarının, Geç Neoproterozoyik'te Doğu ve Batı Gondvana arasında yer alan bir havzanın (Mozambik okyanusu) pasif kıta kenarı ortamında çökeldiği düşünülmektedir. Öte yandan Pan-Afrikan temelden elde edilen tüm magmatik ve metamorfik yaşlar bu okyanusun Geç NeoproterozoyikKambriyen'deki kapanışı ve Gondvana kıtasının bütünleşmesi süreciyle uyum göstermektedir.
