Studia Historiae Scientiarum (Sep 2024)
Uwagi na temat starożytnych źródeł i przesłanek teorii Mikołaja Kopernika
Abstract
De revolutionibus [orbium coelestium] Mikołaja Kopernika było dla XVI-wiecznej Europy dziełem przełomowym. Postawiona w nim teza kosmologiczna stała w pewnej opozycji do tezy Ptolemeusza, stąd też opinio communis nie bez błędu określa ją mianem teorii heliocentrycznej. Wydaje się jednak, że kosmologicznej tezy Kopernika nie należy rozumieć jedynie jako prostej negacji dotychczasowej teorii, a do jej powstania przyczyniło się także to, że Kopernik znał dobrze grecką metafizykę i kosmologię. Na jakich zatem przesłankach mógł on się opierać? Czy przesłanek tych można dopatrywać się jedynie w analizach pitagorejczyków i greckich matematyków: Arystarcha i Eudoksosa? Czy dostarczają ich tylko Platon i Arystoteles? Czy można wskazać jeszcze inne greckie źródła teorii Mikołaja Kopernika? Jeśli tak, to czy rzeczywiście dają one podstawę do twierdzenia, że teoria Kopernika jest de facto zapomnianą teorią starożytną? Próba odpowiedzi na te pytania przebiega następująco: po krótkim omówieniu historycznego tła pojawienia się teorii Kopernika i prezentacji jej głównych wczesnych tez (Commentariolus) przedstawione zostaną stanowiska i poglądy geocentryczne w średniowieczu i ich greckie źródła, a także – historycznie idąc wstecz – kosmologiczne koncepcje niegeocentryczne, również te, które zostały przywołane i zapisane przez Kopernika w jego traktatach. Następnie wskazane i przeanalizowane zostaną te filozoficzne i kosmologiczne stanowiska i poglądy, które – chociaż może Kopernikowi nieznane – w greckim myśleniu, i to już u jego początków, mogą stanowić loci philosophici, przesłanki i źródła kosmologii niegeocentrycznej.
