Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (Mar 2023)
ALİ İLAHİ DEĞİL EHL-İ HAK’IZ; EHL-İ HAK TÜRKLERİNDE ALİ KÜLTÜ
Abstract
Ehl-i Hak inancı, 13. yy’da Süleymaniye’de doğan Sultan İshak tarafından ortaya çıkarılmıştır. Sultan İshak kurduğu inancı yaymak için günümüz İran sınırlarında Pave bölgesinde yer alan Perdiver’e göç etmiştir. Sultan İshak, bu bölgede inancını sistemleştirmiş ve yaymaya başlamıştır. Ehl-i Hak inancı ortaya çıkması ile birlikte kendisine bir topluluk oluşturmuştur. Ehl-i Hak topluluğu günümüzde daha çok İran’ın batı bölgelerinde yaşamaktadırlar. On bir kutsal aileden oluşan Ehl-i Haklar, bu ailelere hanedan ismini vermektedirler. Ehl-i Haklara dair ilk bilgileri veren kaynaklar, topluluğu Ali İlahi olarak adlandırmışlardır. Bu adlandırma genel bir isim olmakla beraber yanlış bir kullanımdır. Bu çalışmanın konusunu Ehl-i Hak inancında yer alan Ali kültü oluşturmaktadır. Ehl-i Hak inancı içerisinde zuhur olarak adlandırılan hulul inanışı topluluğun uzunca bir süre Ali İlahi olarak bilinmesine neden olmuştur. Bu isimlendirmeyi Ehl-i Hakların kendileri karşı çıkmakla beraber inanç esaslarına da uygun değildir. Ehl-i Hak inancında yer alan zuhur inancının açıklanması ve Ali İlahi olarak bilinen topluluğun aslında Ali İlahi olmadığını ortaya çıkarmak bu çalışmanın amacıdır. Bu amaçla 2016-2019 yılları arasında İran’ın Tebriz, Kirmanşah ve Tahran şehirlerinde yapılan alan çalışması bu çalışmaya kaynaklık etmiştir. Alan çalışmasından elde edilen veriler ve Ehl-i Haklara ait birinci elden kaynaklar olan Kelamlardan yola çıkarak bir kıyaslama yapılmıştır. Böylece çalışmanın yöntemi ortaya çıkarılmıştır.
