سخن سردبیر(علم‌سنجی: ضرورتی بنیادین برای توسعه علم و فناوری در کشور)

Abstract

شناخت توانمندی‌های علم‌سنجی برای پشتیبانی از سیاست‌گذاری‌های توسعه علم و فناوری، مهم‌ترین نکته‌ای بوده که برای ظهور و توسعه علم‌سنجی در سطح خرد و کلان زمینه‌های لازم را فراهم‌آورده‌است. این توانمندی‌ها، برای ارزیابی علم و فناوری نه فقط از بُعد نظری به شناخت بیشتر دانش و ارائه شیوه‌ها و مدل‌هایی متنوع منجرشده، بلکه از نظر کاربردی نیز برای ارزیابی و رتبه‌بندی عوامل مؤثر بر توسعه علم و فناوری در قالب نظام‌هایی به‌منظور سیاست‌گذاری آن قرارگرفته‌است. بی‌شک، توسعه علم‌سنجی را به‌عنوان یک دانش، بیش از هر چیز می‌توان مرهون تلاش‌های متفکران و اندیشمندانی دانست که در این حوزه فعالیت‌می‌کنند و روزبه‌روز بر بنیان‌ها و کاربردهای این علم می‌افزایند. بهره‌گیری از شاخص‌های علم‌سنجی به‌واسطه نظام‌های قدرتمندی همچون ISI، Scopus، ISC و مانند آن را، از جمله مظاهر تأثیرپذیری نظام‌های سنجش و رتبه‌بندی علم و فناوری این حوزه می‌توان به‌‌شمار‌‌آورد. تأسیس دوره‌های آموزش رسمی علم‌سنجی در دانشگاه‌های معتبر جهان و ایران نیز برای پشتیبانی از سیاست علم درباره اقتدار علمی این حوزه، نشانی دیگر از اتفاق نظر جامعه علمی دارد. باید به ظهور این حوزه در ایران و جذب دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد این رشته از سال 1390 خوش‌بین بود و آن را در راستای توسعه علمی کشور گامی دیگر به‌شمارآورد. سرفصل‌های دوره کارشناسی ارشد این رشته برای نخستین‌بار در کشور، در سال 1388 ازسوی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شاهد به کمیته برنامه‌ریزی آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پیشنهاد شد و آن کمیته پس از قریب به یک سال بررسی کارشناسی مستمر و انجام برخی تغییرات، سرانجام در یازدهم اردیبهشت ماه 1389، این سرفصل‌ها را به‌تصویب‌رساند و از طریق کنکور سراسری برای دانشگاه‌های شاهد و تهران از سال 1390 و دانشگاه یزد و مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری در سال‌های بعد آن، مجوز پذیرش دانشجو را صادرکرد. اشتیاق روزافزون بخش‌های پژوهشی در کشور، به‌ویژه در وزارتخانه‌هایی نظیر علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ سازمان‌هایی مانند معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، شورای عالی انقلاب فرهنگی و مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری و در معاونت‌های پژوهش و فناوری دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش عالی نیز باعث‌شد تا در همین مدت کوتاه، جذب بسیاری از دانش‌آموختگان خود را برای انجام امور تخصصی علم‌سنجی در بازار کار شاهد باشند که این خود، تشخیص صحیحِ تصویب‌کنندگان و تأسیس‌کنندگان راه‌اندازی این رشته در کشور را نشان‌می‌دهد. بااین‌حال، امید است سازوکارهای آموزش عالی دانشگاه‌هایی که رشته علم‌سنجی دارند، به‌گونه‌ای باشد که متخصصانی باکیفیت را آموزش‌داده تا جایگاه برجسته و قابل اطمینان آنها در نهادهای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی علم و فناوری کشور، همواره حفظ و تقویت شود؛ زیرا ممکن است هرگونه کوتاهی در این زمینه به آسیب‌هایی جبران‌‌ناپذیرِ این رشته منجرشود. امروزه، به‌منظور فراهم‌شدن بسترهای لازم برای توسعه و انتقال دانش میان متخصصان این حوزه، وجود سازوکارهایی مانند مجلات علمی یک ضرورت محسوب می‌شود. ازاین‌رو، یکی دیگر از مهم‌ترین دغدغه‌های گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شاهد از همان ابتدای تأسیس این رشته، انتشار مجله‌ای تخصصی در حوزه علم‌سنجی بود که بتواند منتقل‌کنندۀ زبان حال متخصصان این حوزه باشد و پیوند میان این اجتماع علمی را تقویت‌کند. بدین ترتیب بود که پیشنهاد انتشار مجله «پژوهش‌نامه علم‌سنجی» به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ارائه‌شد و مورد استقبال کمیسیون نشریات کشور قرارگرفت. هرچند حوزه علم اطلاعات دانش‌شناسی، چندین نشریه علمی- پژوهشی به زبان‌های فارسی و انگلیسی دارد که در این نشریات از دیرباز تعدادی از مقاله‌های حوزه علم‌سنجی بسته به ماهیت و هدف‌های این مجلات چاپ و منتشرشده‌است، اما هم‌اکنون بنا به ضرورت‌های موجود و به‌ویژه با تأسیس دوره‌های علم‌سنجی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی کشور، انتشار نشریه‌ای که به‌طور مستقیم به این موضوع بااهمیت علمی بپردازد، بیش از پیش ضروری به‌نظرمی‌رسد. هم‌اکنون شماره نخست این نشریه در پیش روی خوانندگان گرامی قراردارد. گفتنی است که انتخاب این مقاله‌ها از میان تعداد بسیاری مقاله‌های رسیده در حوزه علم‌سنجی، کاری دشوار می‌آمد. اما درنهایت با تکیه بر نظرات داوران محترم و همچنین بر اساس سیاست‌های مجله، این امر میسر شد و هریک از مقاله‌های برگزیده (در این شماره) پس از طی 2 یا 3 مرحله داوری علمی بر اساس سیاست‌های هیئت تحریریه و مطابق با اصول و موازین علمی انتخاب‌شده و برای انتشار در دستور کار قرارگرفتند. امید است با مشارکت مستمر خانواده بزرگ علم‌سنجی، روزبه‌روز غنای بیشتر برای این حوزه و همچنین این مجله در کشور را شاهد باشیم.