تحقیقات علوم قرآن و حدیث (Mar 2023)
نقش آمیختگی مفهومی در ساخت معنی ضرب‌المثل‌های حوزۀحیوانات نهج‌البلاغه
Abstract
نظریۀ آمیختگی مفهومی فوکونیه و ترنر (2002) یکی از نظریات مطرح در معناشناسی شناختی است که به نقش تلفیق فضاهای ذهنی در پیوستگی و ساخت معنا معتقد است. به‌اعتقاد آندرسون (2013)، این نظریه می‌تواند مبنایی برای شناخت ابعاد فرهنگی، شناختی و بافتی ساخت معنا در ضرب‌المثل‌ها باشد. نهج‌البلاغه یکی از مهم‌ترین کتب دینی است که در آن ضرب‌المثل‌های زیادی از زبان امام علی (ع) بیان شده‌است. پژوهش حاضر به بررسی نحوۀ معنی‌سازی پنج ضرب‌المثل حوزۀ حیوانات از کتاب نهج‌البلاغه می‌پردازد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و براساس انگارۀ معنایی آندرسون (2013) است. سؤالات عبارتند از: چگونه می‌توان نظریه آمیختگی مفهومی را بر ضرب‌المثل‌های حوزۀ حیوانات نهج‌البلاغه تطبیق داد؟و، معانی موقعیتی چگونه قادرند در موقعیت‌های جدید سیاسی-تاریخی- فرهنگی مشابه تکثیر و اجرا شوند؟ نتایج تحقیق نشانگر معانی کنشیِ هشدار، تحذیر، تقبیح، توصیف و سرزنش برآمده از آمیختگی مفهومی دو حوزۀ حیوان و انسان است که با پیام‌های اخلاقی – اجتماعی- سیاسی نهج البلاغه مطابقت دارد؛ ابتدا حوزه انسان و حیوان از طریق رابطۀ قیاس در فضای عام به هم مرتبط می‌شوند و به‌واسطۀ استعارۀ [انسان حیوان است] فضای آمیخته و معنای پایه شکل می‌گیرد. سپس معنای پایه با معنای ارجاعی تلفیق و معنای موقعیتی را می‌سازد. نهایتاً، معنای ضرب‌المثل به‌صورت یک کنش در موقعیت‌های کاربردی شکل می‌گیرد و معنای کنشی ظاهر می شود. معانی موقعیتی این ضرب‌المثل‌ها در موارد مشابه تاریخی قابل‌تکرار است و باعث می‌شود خوانش‌های متن بر بی‌نهایت موقعیت اجتماعی-فرهنگی -سیاسیِ بالقوه کاربرد داشته‌باشد. این امر می‌تواند دلیلی بر پویایی معانی نهج‌البلاغه باشد که در موقعیت‌های آنی شکل می‌گیرند.
Keywords
