نقش‌نگاره‌‌های ساسانیِ جام‌‌های شراب در سروده‌‌های عربی (سده‌‌های نخستین و میانۀ هجری)

Abstract

عربی‌‌سرایان سده‌‌های نخستین و میانۀ هجری به‌ویژه باده‌‌سراهایشان هنگامی که از شراب، خوشی‌‌ها و مستی‌‌هایش سخن می‌گفتند، میکده، ساقی و حتی جام‌‌های شراب را نیز وصف کرده‌‌اند و چه بسا در وصف جام‌‌ها، از توصیف تصاویر یا نقش‌‌نگاره‌‌های آن نیز چشم‌‌پوشی نکرده‌‌اند. این نقش‌‌نگاره‌‌ها که مانند آداب و سنت‌‌های شراب‌‌خواری و گونه‌‌های شراب، با ایران پیش از اسلام، پیوند دارد، معمولاً نقش‌‌های به ارث‌‌رسیده از سنت‌‌های دورۀ ساسانی را آینگی می‌‌کند. هدف نویسنده از بازنمایی گونه‌‌های این نقش‌‌ها در سرود‌‌ه‌‌های عربی، آشناکردن بیشتر پژوهشگران حوزۀ هنر با نگارگری ایران و عراقِ آغاز دورۀ اسلامی است که بدون‌شک خود، پیرو سنت نگارگری ساسانی بوده است. نگارنده با مطالعۀ شعر عربی در این دوره، تصویرهای واقعی را که روی جام‌‌های شراب بوده است و شاعران به آنها اشاره کرده‌‌اند، استخراج کرده است و تلاش می‌‌کند این نقش‌‌ها را با نقش‌‌ها یا نمونه‌‌های باستانی موجود مقایسه کند. در پژوهش حاضر نشان داده شد که محور نقش‌‌نگاره‌‌های جام‌‌های شراب در دورۀ عباسی، شاهان ساسانی، درباریان آنها و پیوندهای سیاسی‌‌شان با پادشاهان روم، صحنه‌‌های شکار، باده‌‌نوشی، مجلس بزم، سوارکاری و جنگاوری است و کمابیش هیچ‌‌گونه صحنۀ مذهبی، صحنۀ خانوادگی دربارِ ساسانی و نقش‌‌های گیاهی در آنها دیده نمی‌‌شود. پس از این دوره، شاعران سده‌‌های میانی هجری و بیشتر از منطقۀ شام و مصر، گویا تنها به تقلید از شاعران عراق، از موتیفِ جام‌‌های منقوش سخن گفته‌‌اند.

Keywords

• کلیدواژه‌ها: جام شراب
• شعر عربی
• دورۀ عباسی
• نقش‌نگاره
• هنر ساسانی