اعتبارپژوهی آزمایش‌های پزشکی در حوزۀ مسائل فقهی

Abstract

سابقه و هدف: موضوع‌سازی آزمایش‌های پزشکی برای برخی احکام اسلام پیشینه‌ای به درازای عُمر روایات دارد. ازآنجاکه دستاوردهای جدید علوم آزمایشگاهی موجب ایجاد مسائلِ مستحدثه در فقه شده، هدف این مطالعه بیان انواع آزمایش‌های پزشکی جدید طبق ملاک‌های فقهیِ مکتب امامیه، اعتبار و حجیّت این آزمایش‌ها و محدودۀ حجیّت، یعنی تعیین شروط و ضوابط حجیّت این نوع از آزمایش‌ها است. روش کار: این پژوهش از نوع کتابخانه‌ای است که با روش توصیفی-تحلیلی سامان یافته و تلاش شده است تا با استفاده از قوانین اصول ‌فقه و قواعد فقهی و آموزه‌های روایی اعتبار و حجیّتِ آزمایش‌های پزشکی در حوزۀ مسائل‌ فقهی از دیدگاه فقه امامیه بررسی شود. مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده‌اند. یافته‌ها: آزمایش‌هایی که در بستر علم جدید برای مسائل فقهی موضوع‌ساز است، در چهار دستۀ آزمایش‌های آسیب‌شناسی، سم‌شناسی، سرولوژی و ژنتیک معرفی شد. نظر فقهای امامیۀ معاصر دربارۀ آزمایش‌های طبّی در دو فتوایِ کلی معرفی شد: الف) حجیّت آزمایش، در صورتی که منتهی به قطع و علم باشد و ب) حجت‌نبودنِ این نوع آزمایش‌ها به‌طور کلی. در جهت تبیین مسئلۀ آزمایش‌های پزشکی با ملاکِ یافتنِ حکم فقهی، آزمایش‌ها به سه دسته تقسیم شد؛ تخمینی، حسی و حدسی و در چند مرحله بحثِ اعتبار و محدودۀ حجیّت آنها از دیدگاه فقهِ امامیه بررسی شد. نتیجه‌گیری: به‌صورت مشخص نتیجه را در سه دادۀ کلّی می‌توان ارائه داد: الف) اعتبار و حجیّت آزمایش‌های تخمینی قابل اثبات نیست و فقدانِ دلیل بر حجیّت را می‌توان دلیل بر فقدانِ حجیّت دانست. ب) اعتبار آزمایش‌های حسی درصورتی‌که مسئله از مصادیقِ قضیۀ بیّنه و شهادت باشد، به واسطۀ ادلّۀ حجیّت آن بحث قابل دفاع است و دلیلی بر شروط ذکرشده در آن ابواب، مثل تعدد آزمایش‌کننده نیست و ج) اعتبار آزمایش‌های حدسی درصورتی‌که مسئله بر قضیۀ قول اهل خبره و کارشناس تطبیق‌پذیر باشد، به واسطۀ ادلّۀ حجیّت آن بحث قابل دفاع است. درنتیجه نظر آزمایش‌کنندۀ واحد در موضوعات احکام کافی است و نیاز به تعددِ نظر آزمایش‌کننده در آزمایش‌های حسی و حدسی نیست.

Keywords

• آزمایش تخمینی؛ آزمایش حدسی؛ آزمایش حسی؛ حجیّت شهادت؛ حجیّت قول کارشناس