مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام‌های آموزشی (Mar 2024)
تأملی بر مسائل فرهنگ‌پذیری دانشجویان بین‌المللی و راهبردهای غلبه بر آنها: مروری نظام‌مند
Abstract
هدف: بین‌المللی‌شدن آموزش‌عالی، افزایش مهاجرت تحصیلی و به دنبال آن تأثیر متقابل فرهنگ‌ها در سطح جهانی و هم‌چنین گسترش تعاملات بین‌فرهنگی میان دانشجویان بومی و بین‌المللی، تحول دو جانبه‌ی دگرگونی و تغییر شکل ِفرهنگی در سطح فردی، گروهی و اجتماعی یا همان فرهنگ‌پذیری را در پی دارد که به‌عنوان فرآیندی چندبُعدی، فصل مشترک میان دو فرهنگ است. از این‌رو، درک فرآیند فرهنگ‌پذیری دانشجویان بین‌المللی، به‌ویژه نحوه‌ی سازگاری و راهبردهای غلبه‌ی آنان بر مشکلات اجتماعی، فرهنگی و تحصیلی و نیز ایجاد تعادل بین عوامل درون فردی و بیرونی هنگام زندگی و تحصیل در کشور میزبان، مسئله‌ای مهم تلقی می‌گردد. در این راستا، پژوهش حاضر با توجه به خلأ پژوهشی جامع و دقیق در خصوص ابعاد این مسئله و هم‌چنین با هدف دستیابی به بینشی عمیق‌تر از موضوعات، مفاهیم غالب و مضامین مطرح در حوزه‌ی فرهنگ‌پذیری دانشجویان بین‌المللی و روند توسعه‌ی آن، به مرور نظام‌مند ادبیات این حوزه، در بازه‌ی زمانی چهل ساله (از زمان شروع مطالعات این حوزه تا تیرماه سال 1402) پرداخته است؛ تا از این منظر بتوان به توسعه‌ی نظری این حوزه کمک نمود.مواد و روش‌ها: به منظور بررسی مطالعات مرتبط با فرایند فرهنگ‌پذیری دانشجویان بین‌المللی، روند انتشار سالانه‌ی این مطالعات، تحلیل بصری مجلات، کشورها و ساختار فکری پژوهشگران این حوزه از تحلیل‌های سه‌گانه‌ی کتاب‌سنجی، علم‌سنجی و تحلیل مضمون به همراه کاربرد نرم‌افزار مصورسازی داده‌ها (وی.اُ.اِس.ویوئِر) استفاده گردید. این امر به جهت بررسی مرز دانش، ترسیم نقشه‌ی علمی و شناسایی خوشههای موضوعی و مفهومی به صورت بصری، استخراج مضامین اصلی این حوزه‌ی علمی و دسته‌بندی آنها در دو طبقۀ مقولات اصلی و فرعی، و تجزیه و تحلیل نهایی صورت پذیرفت. در این مرور ترکیبی، به‌منظور شناسایی مطالعات این حوزه و به حداقل رساندن خطا و سوگیری، از ضوابط و رهنمودهای پروتکل پریسما استفاده گردید که بر این اساس، فرایند گزینش نظام‌مند مطالعات حوزه‌ی تحت بررسی در چهار مرحله‌ی شناسایی، غربال‌گری، شایستگی و گزینش انجام گرفت. ارزیابی کیفی پژوهش حاضر با مدنظر قرار دادن ابزار رتبه‌بندی سایمگو برای مجلات علمی، برمبنای تمرکز بر مقالات منحصراً به زبان انگلیسی و مرتبط با مسئله یا مسائلی در خصوص فرایند فرهنگ‌پذیری دانشجویان بین‌المللی در مجلات داوری شده‌ی بین‌المللی در پایگاه وب آو ساینس کلَریویت صورت گرفت. افزون بر این، در خصوص ارزیابی کیفی مقالات منتخب نهایی، از نقطه‌نظرات دو صاحب‌نظر متخصص در این حوزه که عضو تیم پژوهشی نبودند نیز استفاده شد.بحث و نتیجه‌گیری: یافته‌ها روند صعودی انتشار مطالعات این حوزه در سطح بین‌المللی را نمایان ساخت که نشان‌دهنده‌ی گرایش پژوهشگران در سراسر جهان به این حوزه‌ی پژوهشی است. بررسی یافته‌ها در سطح مجلات نیز ضمن روشن نمودن حقیقت بین‌رشته‌ای بودن این موضوع، مشخص نمود که توجه پژوهش‌های این حوزه، عمدتاً تحت تأثیر سیاستگذاری‌های ملی کشورها در راستای بین‌المللی‌سازی آموزش عالی قرار دارد. علاوه بر این، نتایج بررسی کشورها نیز خبر از پراکندگی پژوهش در این حوزه‌ی علمی در تمامی کشورهای دنیا می‌دهد که البته بیشترین سهم، از آنِ کشورهای توسعه‌یافته است. تجزیه و تحلیل بصری ادبیات با استفاده از روش هم‌رخدادی واژگان و نیز تحلیل روند پژوهش‌های فرهنگ‌پذیری دانشجویان بین‌المللی، اهم موضوعات مورد توجه پژوهشگران این حوزه را منعکس نمود. نتایج بررسی‌ها در زمینه‌ی مسائل فرهنگ‌پذیری دانشجویان بین‌المللی در پژوهش‌های جهانی در شش خوشه‌ی اصلی دسته‌بندی گردید که عبارت‌اند از: شهروند جهانی و قابلیت بین‌فرهنگی در آموزش، سازگاری دانشجویان بین‌المللی و چالش‌های فردی، بهداشتی و روانی آنان در دوران گذار تحصیلی، تاب‌آوری در محیط‌های چندفرهنگی، عملکرد آکادمیک، قابلیت و ظرفیت فرهنگی دانشجویان بین‌المللی در آموزش بین‌فرهنگی، تجارب جهانی و تعاملات بین‌المللی دانشجویی، مهاجرت و اشتغال. هم‌چنین، یافته‌ها در خصوص راهبردهای غلبه بر مسائل فرهنگ‌پذیری این دانشجویان بر مبنای رویکرد تحلیل مضمون در پنج مقوله‌ی اصلی طبقه‌بندی شد که عبارت‌اند از: خودراهبری، شبکه‌سازی، توسعه‌ی حرفه‌ای، تعامل فرهنگی، حمایت اجتماعی. در نهایت، پیشنهادات این پژوهش به خبرگان آموزش‌عالی، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان پژوهشی کشور در راستای اتخاذ رویکردی نو در تصمیم‌گیری و الگوی سیاست‌گذاری در عرصه‌ی بین‌المللی‌سازی آموزش عالی، تنظیم اولویت‌های پژوهشی جدید و تخصیص بودجه به این امر ارائه گردید.
Keywords
