Halyk̦aralyk̦ k̦atynastar ža̋ne halyk̦aralyk̦ k̦u̇k̦yk̦ seriâsì (Apr 2016)
Қытайдың əлемдік тəртіпке көзқарасы мен дəріптемесі
Abstract
Жалпы адамзат əлемі көптеген мемлекеттерден құралып, белгілі бір байланыс тəртібі бойынша өзара қатынаста болып келеді. Бірақ əлемдегі мемлекеттердің алуан түрлі болуы, яғни үлкен-кіші, күшті-əлсіз болуы- на байланысты олардың арасындағы қатынастардың сипаты да əртүрі формада бейнеленеді. Əлемдегі мемле- кеттер мен халықтардың бəрінде бірдей өмір сүру жəне даму құқығы бар. Алайда тарихтан қалыптасып қалған əлемдік тəртіп дүниежүзіндегі мемлекеттер мен халықтардың бəріне бірдей өмір сүруі мен дамуына тиімді бо- лып отырған жоқ, бұл қазіргі қоғамдық тəжірибеден анық байқалып отырған құбылыс. Бұл құбылыстың басты себебін Қытай: ХVІІ ғасырда “The Treaties of Westphalia” шарты бойынша қалыптасқан халықаралық саяси тəртіп, тек Еуропадағы «христиан өркениетіндегі мемлекеттерге» бағытталған. Сондықтан ең алғаш тəртіптің өзі əділетті емес; 1945 жылы өмірге келген «БҰҰ-ның Хартиясында» белгіленген суберенді мемлекеттердің 9 принципі, 40 жылдан аса жалғасқан Қырғиқабақ соғысының салдарынан атқарылған жоқ. Енді Қытай ұсынып отырған дипломатиялық бес принцип негізінде халықаралық саяси, экономикалық, мəдени жəне қауіпсіздік жаңа тəртібін орнату керек деп санайды.
