Eskiyeni (Mar 2023)
Taberî Tefsirinde ‘fî Kelâmi’l-Arab’ Neye Tekabül Eder?
Abstract
Taberî, Kur’ân âyetlerini tefsir ederken Arap dilini kaynak olarak kullanmıştır. Bu kaynağa yapılan referansın kavramsallaştırılmış hali, “fî kelâmi’l-Arab” (Arapların dil kullanımı) ifadesidir. Müfessir, tefsirinde 304 defa fî kelâmi’l-Arab ibaresine yer vermiştir. Bu yazının amacı, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân adlı tefsirde Taberî’nin “fî kelâmi’l-Arab” ibaresiyle neyi kastettiğini ortaya koymaktır. Taberî öncesi süreçte “fî kelâmi’l-Arab” kullanımlarını incelediğimizde, bunun sınırlı sayıda olduğu ve söz konusu ibarenin kavramsallaştırmasını yapanın Taberî olduğu ortaya çıkmaktadır. Taberî’nin “fî kelâmi’l-Arab” kalıbını zikrettiği kısımlarda bağlam incelemesi yapıldığında öne çıkan tematik vurgular şöyle sıralanabilir: Salt kelime-lafız tahlili yapmak suretiyle leksikolojik bilgi vermek, kelime tahlilini şiirle desteklemek, muhtelif görüşleri ve rivâyetleri zikrettikten sonra Taberî’nin nezdinde en sahih ve en muteber kabul edilen görüşü değerlendirme pasajı, kıraat meseleleri, Kûfe ve Basra dil okullarıyla alakalı mukayeseler, lehçe bilgisi. Bu tematik vurguların yanı sıra Taberî’nin söz konusu kalıp ifadeyi kullandığı pasajlarda öne çıkan isimler ve üslup da bu çalışmada dikkate alınmıştır. Üslupla kastedilen, söz konusu ibarenin kullanıldığı yerde zikredilen derecelendirme ifadeleridir. Onun “fî kelâmi’l-Arab” ifadesine yer verdiği kısımlarda İbn Abbas, Mücâhid, Katâde ve İbn Zeyd’e yer verdiği görülmektedir. Taberî tefsirinde bir kaynak soruşturması olarak değerlendirilebilecek bu araştırma, müfessirin “fî kelâmi’l-Arab”ı zikrettiği pek çok yerde Arap şiirinden iktibasta bulunduğunu ortaya koymaktadır. Müfessirin “fî kelâmi’l-Arab”ı zikrettiği yerlerin üçte birinde Arap şiirine müracaat ettiği tespit edilmiştir. Bu şiirlerin incelemesi yapıldığında, hicrî ikinci asrı kapsayan döneme ait veriler olduğu görülür. Taberî tefsirinde “fî kelâmi’l-Arab” ile kastedilenin, büyük oranda yazılı literatüre tekabül ettiği söylenebilir. Bu iddiayı desteklemek için tefsirdeki “fî kelâmi’l-Arab” kullanımları incelenmiş ve sayısal değerlendirmeler yapılmıştır. Makale metin incelemesi metoduyla hazırlanmıştır.
Keywords
