Mu‘tezile Kelâmında Ahiret Halleri (Eskatoloji): İbnü’l-Melâhimî Örneği

Abstract

İnsanın ölümü ile birlikte başlayan kabir hayatında ve sonrasında ahirette meydana gelecek olaylar semʻiyyât başlığı altında ele alınmıştır. Semʻiyyât ilkesi, ilâhiyyât ve nübüvvât ilkeleri ile birlikte kelâm ilminde “usûl-i selâse” den biri olup; meleklere iman ve ahirete iman konularını kapsar. Makalede ahiret hayatının ilk aşaması olan kabirdeki sorgu ve sonrasında insanın ahirette yaşayacağı olaylara dair son dönem Mu‘tezilî kelâmcılarından İbnü’l-Melâhimî’nin görüşleri ele alınacaktır. Onun semʻiyyât konularını anlama hususunda yöntem olarak nasların zahirine bağlı kaldığı görülmektedir. Özellikle kabir azabı, sırat, mîzan gibi konuları ilgili âyet ve hadislerde geçtiği üzere zahirî anlamlarıyla olduğu gibi kabul etmiştir. Bu tür uhrevî olay ve kavramların müşâhede yani gözlem metodu ile değil, şerʻî delil ile ispatlanması gerektiğini söylemiştir. Mu‘tezilî kelâmda aklî bir yöntem olarak kabul edilen te’vil, İbnü’l-Melâhimî’nin de ahirete ilişkin olay ve kavramların anlaşılması ve değerlendirilmesinde yer yer başvurduğu bir yöntemdir. Ancak O, ahiret konularında temel dayanak olarak nassı kabul etmiştir. Bu konular hakkında yaptığı te’villerde Kur’an âyetleri ve hadis rivayetlerinin ifade ettiği literal anlamı göz önünde bulundurmuştur.

Keywords

• kelâm
• mu‘tezile
• i̇bnü’l-melâhimî
• sem‘iyyât
• ahiret
• kalâm
• mutazilah
• ibn al-malâhimî
• sam’iyyât
• the hereafter