بررسی شیوه‌های بلاغی حافظ در تشبیه‌ها و استعاره‌های پرکاربرد

Abstract

تشبیهات و استعاره ها بر اثر گذر زمان ابتکار و نوآوری خود را از دست می ­دهند و از فهرست صور خیال مطلوب بیرون رفته به تشبیهات و استعاره های مرده بدل می ­شوند. به همین سبب، شاعران برجسته برای جلب نظر مخاطبان با ابتکاراتی در شیوة بیان و تصرفاتی در تصاویر تکراری، آن را با شگردی متفاوت نوسازی می­ کنند. حافظ از شاعرانی است که به مدد شگردهای هنری خاص خود، بهترین تصویرهای خیال­انگیز را با تصرفاتی در تشبیهات و استعاره های پرکاربرد در اشعار خود ثبت کرده­ است. نگارنده در این پژوهش، به روش تحلیل محتوا، شیوه های بلاغی حافظ در نوسازی تشبیهات و استعاره های تکراری شعر او را بررسی می کند. نتایج نشان می دهد حافظ با توجهی هدفمند به طرح و تبیین انواع وجه شبه مانند وجه ­شبه ناآشنا، متعدد، تفضیلی و دوگانه در تشبیهات تکراری پرداخته ­است. همچنین با به کارگیری انواع تشبیه مضمر، تعلیل، جمع، مقید و موقوف المعانی، تشبیه تفضیل در ساخت های ختلف و متنوع آن، به خلق فضاسازی های تازه و تصاویر بدیع شاعرانه در تشبیهات متعارف روی آورده‌ است. نبوغ­ شاعر در نوآوری استعاره های پرتکرار، از طریق ترکیب های وصفی بدیع و آشنازدا، گاه با ساختار بدل بلاغی و نیز تأویل صفت در قالب جمله کاملا مشهود است. تجمیع و پیوند آرایه ها شگرد دیگر شاعر در ماندگاری و پویایی شعر او در این زمینه است.

Keywords

• حافظ
• تشبیهات تکراری
• استعاره‌های پرکاربرد
• نوسازی تشبیه