ارزیابی پایداری زیست‌محیطی نظام‌ زراعی با استفاده از تحلیل ردپای اکولوژیک (مطالعه موردی : کشت سیب زمینی و خیار در دهستان سفالگران شهرستان بهار)

Abstract

تحلیل ردپای اکولوژیک در کشاورزی موضوعی جدید و در حال تکامل است که میزان زمین بهره­ور مورد نیاز برای جبران اثرات زیست‌محیطی ناشی از فعالیت‌های گوناگون کشاورزی را مشخص می‌کند. در این راستا هدف اصلی تحقیق تحلیل ردپای اکولوژیکی کشت سیب زمینی و خیار در دهستان سفالگران شهرستان بهار است. رویکرد غالب پژوهش کمی و پیمایشی بوده و داده‌ها با استفاده از پرسشنامه به صورت مقطعی در سال زراعی 1395-1394 از 100 نفر کشاورز سیب زمینی کار و 50 نفر از کشت کنندگان خیار گردآوری و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای ارزیابی پایداری، با در نظر گرفتن مصرف انرژی، از شاخص‌های ارزیابی زیست­محیطی براساس مصرف بذر، آب، سوخت، نیروی انسانی، کود، سموم، تولید محصولات سیب زمینی و خیار استفاده شد. معیار مقایسه هکتار جهانی حاصل از برآورد مدل ردپای اکولوژیکی در هریک از محصولات بود. نتایج پژوهش نشان داد که براساس رویکرد ردپا، هر دو کشت در وضعیت ناپایدار قرار دارند و تفاوت معنی­داری بین نمره کل ردپای اکولوژیکی بر حسب هکتار جهانی در کشت سیب زمینی (03/4) و کشت خیار (23/3) وجود دارد، به طوری که کشت خیار از ناپایداری زیست­محیطی کمتری برخودار است. طبق فاکتور هکتار جهانی، هر دو کشت سیب زمینی و خیار بیش از ظرفیت اکولوژیکی یک هکتار زمین مولد بهره برداری می شوند، بدین مفهوم که زمین مورد نیاز برای جبران اثرات زیست محیطی این دو کشت کافی نیست. با این وجود ردپای اکولوژیکی فاکتور بذر برای کشت سیب زمینی با 5/24 درصد هکتار جهانی و برای کشت خیار فاکتور کود شیمیایی(نیتروژن) با 95/22 درصد بیشترین تأثیر را بر ناپایداری زیست محیطی داشته است.

Keywords

• ارزیابی اثرات زیست‌محیطی
• خیار
• سیب زمینی
• ظرفیت اکولوژیکی
• کشاورزی پایدار