̒Ilm-i Zabān (Mar 2024)
مصدر فارسی چه ماهیتی دارد و چگونه فرافکن می شود؟ تبیینی در چارچوب صرف توزیعی
Abstract
پیرامون مصدر و ساخت نحویاش اتفاق‌نظر وجود ندارد؛ برخی آن را اسم و دیگران فعل میدانند. دستۀ سومی نیز بنابه رفتار اسم ـ فعلگونۀ آن، مصدر را ذیل مقولات مشکّک یا مقولهپذیر در بافت، تلقی میکنند. در پژوهش حاضر برآن بودیم تا بدون نیاز به نگرش سوم، پیشنهادی برای سلسلهمراتب فرافکنی مصدر در چارچوب صرف توزیعی ارائه کنیم؛ به‌نحوی که نه‌تنها منطبق بر ویژگی‌های دوگانۀ اسم ـ فعلگونهاش باشد، بلکه نشان دهد چگونه مصدر فارسی در مقام صفت نیز می‌تواند ایفای نقش کند. در نیل به این هدف، ساخت نحوی و ویژگی‌های مصدر فارسی بررسی شدند که این ویژگیها، افزون‌بر موارد پیشگفته در سایر مطالعات، از این قرار بودند: مصدر فارسی با مصدر زبانهایی نظیر انگلیسی متفاوت است و از جنبههایی به اسم‌مصدر میل میکند، گرچه رفتار آن مطلقاً بر اسم‌مصدر نیز منطبق نیست. بنابراین، ماهیت مصدر فارسی با هر دو مقولۀ مصدر و اسم‌مصدر انگلیسی تفاوت دارد و بهتبع، اشتقاقشان یکسان نخواهد بود؛ پرسشواژه در ساخت مصدری به کار می‌رود؛ مصدر (منفی) می‌تواند به هیچ‌واژه مجوز حضور بدهد؛ همچنین، مصدر می‌تواند نه به‌عنوان اسم و نه به‌عنوان فعل، بلکه در مقام صفت به کار رود. بدین‌ترتیب، پیشنهادی برای سلسلهمراتب فرافکنی مصدر ارائه شد و جایگاه ادغام وند مصدری نیز بررسی شد. شواهد نشان دادند که برخلاف فرضهای محتمل اولیه، هیچکدام از هسته‌های اسم کوچک، زمان و فعل کوچک محل درج وند مصدری فارسی نیستند. درنهایت، اتخاذ رویکرد صرف توزیعی اجازه داد رابطۀ میان فعل خودایستا و صورت متناظر مصدری‌اش در قالب فرایندهای نحوی مشترکی منعکس شود.
Keywords
